مهربانی بدون تحقیر؛ هنر کمک کردن به سبک امام باقر(ع)

https://iqna.ir/00HyzN

یادداشت

مهربانی بدون تحقیر؛ هنر کمک کردن به سبک امام باقر(ع)

با توجه به سخن امام باقر(ع) می توان گفت؛ پاداش الهی منوط به نتیجه گیری نیست، بلکه به نیت و اقدام انسان بستگی دارد. بسیاری از افراد ممکن است از کمک کردن به دیگران دلسرد شوند اگر نتیجه ای نبینند، اما در این روایت حضرت تاکید می کند که همین حرکت و تلاش، حتی اگر بدون نتیجه باشد، نزد خداوند محفوظ است.

📷

محمد قدرتی شاتوری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر فقه و حقوق در یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده است به بیان نکاتی از سیره امام باقر(ع) پرداخته که در ادامه می خوانیم؛

با نگاهی به سیره امام باقر(ع) می توان گفت ایشان الگویی جامع از اخلاق کمک به نیازمندان هستند. درباره بخشندگی حضرت نقل شده است که: کان الباقر علیه السلام ظاهر الجود فالخاصه والعامه مشهور الکرم فالکافه معروفا بالفضل والاحسان مع کثره عیاله و توسط حاله: بخشندگی امام باقر(ع) به نزدیکان و عموم آشکار بود و سخاوتش مشهور آفاق، و احسان و نیکی او معروف همگان، با اینکه نانخور بسیار داشت و وضعیت او متوسط بود. (الارشاد، ص ۱۶۴) ایشان علی رغم محدودیت های مالی، همواره به فکر دیگران بودند. همچنین، شهرت ایشان در فضیلت های اخلاقی و علمی، باعث محبوبیت گسترده شان در میان تمام اقشار جامعه شده بود. این توصیف، الگویی از زهد، جود و مسئولیت پذیری اجتماعی را ارائه می دهد که می تواند برای همه افراد درس آموز باشد.

هیچگاه از خانه امام باقر(ع) شنیده نشد که به فقیر گفته شود: ای فقیر! خدایت برکت دهد یا گفته شود: ای فقیر این را بگیر، بلکه امام باقر(ع) همواره می فرمود: فقرا را با بهترین اسم هایشان صدا بزنید: کان لایسمع من داره (الباقر علیه السلام) «یا سائل بورک فیک» و لا «یا سائل خذ هذا» و کان یقول: سموهم باحسن اسمائهم. (کشف الغمه، ج ۲، ص ۳۶۳) این رفتار نشان دهنده آن است که ایشان به جای استفاده از الفاظی که ممکن است به نوعی تحقیرآمیز یا تکبرآلود باشد، با احترام و ادب با نیازمندان برخورد می کردند. استفاده نکردن از کلمه «سائل» به صورت مستقیم، نشان دهنده حساسیت امام باقر(ع) نسبت به حفظ کرامت انسانی افراد است. حتی هنگام کمک به دیگران، ایشان مراقب بودند که عزت نفس افراد جریحه دار نشود. سیره و رفتار امام باقر(ع) به ما یادآوری می کند که نحوه رفتار با نیازمندان به اندازه خود کمک اهمیت دارد. ایشان با پرهیز از الفاظ تحقیرآمیز و تاکید بر نامیدن افراد به بهترین نام ها، الگویی کامل از اخلاق و هنر کمک به افراد را ترسیم می کنند. این درس برای همه ی ما حائز اهمیت است که در تعاملات اجتماعی، حتی هنگام بخشش و کمک، حفظ احترام و عزت دیگران را فراموش نکنیم.

امام باقر(ع) در روایتی که از ایشان نقل شده است فرموده اند: تبسم الرجل فی وجه اخیه حسنه و صرفه القذا عنه حسنه و ما عبدالله بشی ء احب الیه من ادخال السرور علی المومن: لبخند انسان به چهره برادرش حسنه و کار نیک است و دور کردن خار و خاشاک و رنج و گرفتاری از برادر دینی حسنه است و خداوند به چیزی بهتر از شاد کردن مومن عبادت نشده است. (مصادقه الاخوان، ص ۵۲) "قذا" به معنای هرگونه آزار جسمی یا روحی است. این روایت اشاره به مسئولیت اجتماعی مومنان در رفع مشکلات دیگران دارد، چه از طریق کمک مادی و چه حمایت عاطفی. این روایت ارتباط مستقیم اخلاق اجتماعی با عبادت را نشان می دهد؛ یعنی رفتار های کوچک انسانی می توانند ارزشی الهی داشته باشند. در روایتی دیگر حضرت فرموده اند: ثلاثه من افضل الاعمال: شبعه جوعه المسلم و تنفیس کربته و تکسو عورته: سه چیز از برترین اعمال است: سیر کردن گرسنگی مسلمان، زدودن غم مسلمان، پوشاندن زشتی و عیب او. (مصادقه الاخوان، ص ۴۴) حضرت در این روایت سعادت اخروی را در گرو خدمت به بندگان خدا می داند.

در شرایط کنونی که فقر گسترده است، اجرای این سه عمل می تواند الگوی جامعه ای عدالت محور بر اساس تعالیم اسلامی ارائه دهد. این حدیث سه اصل اخلاقی-اجتماعی را تبیین می کند: ۱_تامین نیاز های مادی (غذا و لباس)  ۲_حمایت روانی و عملی از افراد در تنگنا ۳_حفظ کرامت و آبروی مومناناین اعمال نه تنها باعث تقویت پیوند های اجتماعی در جامعه اسلامی می شوند، بلکه پاداش اخروی نیز دارند. به ویژه هنگامی که مشکلات اقتصادی افزایش یافته، عمل به این توصیه ها می تواند تاثیر عمیقی در بهبود وضعیت جامعه داشته باشد.

در روایتی دیگر نقل شده است: اوحی الله تعالی الی موسی علیه السلام: ان من عبادی من یتقرب بالحسنه فاحکمه فی الجنه، فقال موسی: یا رب ما تلک الحسنه؟ قال: یمشی فیحاجه اخیه المومن قضیت او لم تقض!:خداوند به موسی وحی کرد که: بعضی از بندگان من آن قدر کار نیک انجام می دهد که او را در بهشت حاکم و برقرار می سازم. موسی گفت: خدایا آن کار نیک چیست؟ فرمود: برای تامین نیاز برادرش تلاش می کند، موفق به قضای حوائج او بشود یا نشود. (مصادقه الاخوان، ص ۶۶ صدوق (ره).)

با توجه به سخن حضرت می توان گفت: پاداش الهی منوط به نتیجه گیری نیست، بلکه به نیت و اقدام انسان بستگی دارد. بسیاری از افراد ممکن است از کمک کردن به دیگران دلسرد شوند اگر نتیجه ای نبینند، اما در این روایت حضرت تاکید می کند که همین حرکت و تلاش، حتی اگر بدون نتیجه باشد، نزد خداوند محفوظ است. در روایتی دیگر حضرت فرموده اند: ان احب الاعمال الی الله تعالی سبعه: اشباع جوعه مومن، و تنفیس کربته، و قضاء دینه، و ان من یفعل ذلک لقلیل: محبوب ترین کار ها در نزد خدای تعالی هفت چیز است، از جمله: گرسنگی مومنی را سیر کند، اندوه غمزده ای را برطرف سازد، قرض بدهکاری را بپردازد. کسانی که این گونه رفتار کنند، اندک هستند (جامع الاحادیث، ص ۱۸۳، بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۳۶۹) روایت با بیان محبوب ترین اعمال نزد خداوند، الگویی عملی برای زندگی فردی و اجتماعی ارائه می دهد. محور اصلی این اعمال، خدمت به مومنان و رفع نیاز های آنان است که نشان دهنده جایگاه والای اخوت دینی در اسلام است. تاکید بر کمیاب بودن چنین افرادی نیز هشداری برای همه مومنان است تا در این مسیر بیشتر بکوشند. تطبیق این آموزه ها در زندگی امروز می تواند منجر به ایجاد جامعه ای مبتنی بر تعاون و همدلی شود که در آن نیازمندان به حال خود رها نمی شوند.

ابوالجارود گوید، از امام امام باقر(ع) شنیدم که می فرمود: من هم بشی ء من الخیر فلیعجله فان کل شی ء فیه تاخیر فان للشیطان فیه نظره: هرکس تصمیم به کارخیری گرفت، سریع اقدام کند، زیرا اگر در آن تاخیر روا دارد، شیطان در آن کار مهلت می یابد. (و فرصت انجام آن را می گیرد.) (اصول کافی، ج ۳، ص ۲۱۳) سخن حضرت با نگاهی همه جانبه، هم به فرآیند های درونی انسان توجه دارد و هم به عوامل بیرونی موثر بر عمل. تاکید اصلی روایت بر حفظ ارتباط مستقیم بین نیت و عمل است به گونه ای که هیچ عامل درونی (مانند سستی اراده) یا بیرونی (مانند وسوسه های شیطانی) نتواند این ارتباط را مخدوش کند. این آموزه هم برای رشد فردی و هم برای پیشرفت اجتماعی حائز اهمیت است.