برخی چالش های ترجمه متن قرآن و راهکارهایی برای آن

برخی چالش های ترجمه متن قرآن و راهکارهایی برای آن

فرزین حبیب زاده
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی تهران
f.habibzadeh@atu.ac.ir

همگانی بودن دعوت قرآن، ضرورت ترجمه آن را اقتضا می­ کند تا بدین وسیله این کتاب آسمانی به تمام زبان­ های زنده جهان ترجمه گردد و کسانی که با زبان و پیام قرآن آشنا نیستند بتوانند از حقایق و معارف عالی و انسان­ ساز آن بهره ببرند. تردیدی در این نیست که ترجمه متون دینی، به ویژه قرآن کریم، از دقت و حساسیت بالایی برخوردار است و مترجم این متن الهی لازم است ضمن تخصص در علوم و معارف قرآن، اصول و ضوابط علمی ترجمه را رعایت کند. مهم ­ترین مسئله ای که در فرآیند ترجمه قرآن اهمیت دارد، مسئله میزان صحت ترجمه و انتقال درست و مطلوب محتوای قرآن به زبان­ های دیگر است. بدیهی است که ترجمه متنی نظیر قرآن، هرچه قدر هم شیوا و وفادار به متن اصلی باشد، باز نمی ­تواند مزایای بلاغتی قرآن و ویژگی­ های خاص بیانی آن را که اختصاص به این کتاب الهی دارد کاملا به خود بگیرد.

بی­ شک هیچ ترجمه ­ای را نمی توان معادل خود قرآن دانست و تنها باید آن را برگردانی از مفاهیم قرآن تلقی کرد. در ترجمه قرآن، به ناچار مترجم با چالش­ هایی رو به روست که دشواری ترجمه این متن را دوچندان نموده است. بخشی از این دشواری ­ها که از چالش ­های مهم در ترجمه قرآن ­به شمار می­ روند، لزوما به دلیل تسلط نداشتن مترجم به اصول و فنون ترجمه یا به جهت عدم آشنایی با زبان و بیان قرآن نیست، بلکه ناشی از ویژگی­­ ها و خصوصیات متفاوت ­زبان قرآن با زبان­ های­ دیگر در ساختار جملات، موسیقی کلمات و دلالت کلمات و محدوده معنایی آن است. مهم ترین چالش ­های ترجمه قرآن با خصوصیاتی که بیان شد عبارت ­اند از: چالش نظم و موسیقی لفظی آیات و عبارت­ های قرآنی، چالش اصطلاحات عبادی و فقهی در آیات قرآن، چالش چند معنایی در کلمات قرآن، چالش کاربرد علوم بیانی و بلاغی نظیر استعاره کنایه و تمثیل­ های قرآنی. مترجمان روش ­های گوناگونی برای حل شماری از این دشواری­ ها و چالش­ ها در انتقال معنا به کار برده ­اند که تا حدودی کارگشا بوده است. به نظر می ­رسد که برخی دشواری­ ها در ترجمه متن قرآن، نظیر مشکل انتقال ویژگی آهنگین و موسیقایی کلمات و فواصل قرآنی، به آسانی قابل حل و هر نوع کوششی در این زمینه، خالی از اشکال نباشد و چون اولین و اصلی­ ترین هدف در ترجمه قرآن، انتقال پیام و محتوای کلام خداوند است، می­ توان از نمایاندن این سنخ خصوصیات در ترجمه به زبان دیگر چشم پوشید. در مورد چالش چندمعنایی کلمات و اصطلاحات خاص دینی در قرآن نیز می­توان به دو گونه عمل کرد: ذکر دو یا سه معنا در ترجمه یا ذکر توضیحات تکمیلی داخل پرانتز یا پاورقی. روش نویسه ­گردانی (Transliteration) نیز در بیان معادل اصطلاحات قرآنی و دینی کاربرد بسیاری دارد، اما بدین جهت که این روش در انتقال معنای اصلی کلمات قرآنی به زبان مبدا، ناتوان است لذا جز در مواردی که معادلی برای کلمه یافت نشود پیشنهاد داده نمی شود. حاصل کلام این­که در ترجمه قرآن، انتقال پیام و مفاهیم قرآن به زبان دیگر در درجه نخست اهمیت قرار دارد و اگر برگرداندن معنا و محتوای قرآن به نحوی مطلوب و مقید به اصول علمی ترجمه صورت گرفته باشد، حتی با وجود برخی چالش­ ها و دشواری ها در این امر،­ هدف اصلی از ترجمه قرآن به انجام رسیده است.