پرده از راز کوچه­ ها بردار! (برداشتی عمیق از میراث فرهنگی در جریان گردشگری محله­ محور)

فراغت در فرهنگ ایرانی مبتنی بر غایت­محوری، پرهیز از ابتذال و آسیب­رسانی به ارزش­های اصیل ملی و دینی است. در این دیدمان ظهور کلیه اشکال فراغتی از جمله گردشگری بر محوریت مباحث مذکور صورت می­پذیرد. یکی از اشکال نوپای گردشگری در ایران، گردشگری محله­محور است که در آن بازدید از جاذبه­ها و گشت­وگذار در محدوده مرزهای یک محله صورت می­پذیرد. این شاخه از گردشگری به دلیل ارائه تجربه اصیل، امکان مشارکت مستقیم ساکنین، احیاء فضا و میراث فراموش شده شهری مورد استقبال گروه­های میزبان، میهمان و همچنین سیاستگذاران حوزه گردشگری واقع شده است.

در حالی که عده­ای بر این عقیده­اند گردشگری محله­محور را می­توان از تصدی سیاستگذاری­های کلان و میانی دولتی به طور کامل رهانید، عده­ای بر این باور اند که این عقیده می­تواند با خطایی پر­مخاطره همراه باشد. به بیانی دیگر التقاط فرهنگی، آسیب­رسانی به میراث ملموس، ناتوانی در انتقال ارزش­های میراثی به گردشگران و فاصله گرفتن از الگوهای رفتاری اصیل و در یک کلام «دست­اندازی سطحی به میراث ارزشمند» می­تواند از نتایج تاسف­بار و احتمالی برگزاری گردشگری محله­محور به دور از هر گونه مداخله یا دست کم نظارت نهاد­های مطروحه باشند. در کشاکش نظریات ناهمسو آنچه که به روشنی قابل درک است، آن است که پایداری این شاخه از گردشگری در صورت تحدید در دایره مداخلات نهاد­های دولتی یا قرارگیری صرف در حوزه اختیارات فردی و غیرسامان­یافته نمی­تواند به نحوی مطلوب محقق شود.

علاوه بر اهمیت حفاظت اصولی و آگاهانه از میراث ملی، باید توجه داشت که فرهنگ غنی ما ایرانیان آینه تمام نمای اعتقادات، ارزش­ها و جایگاه والای انسانی است که می­توان از آن در عرصه­های متعددی از قبیل سبک زندگی، سبک تربیتی و حتی عوامل برخاسته از فراغت از جمله گردشگری استفاده کرد. غفلت از این ظرفیت بی­نظیر زمینه را برای کمرنگ کردن ارزش­های والای انسانی در زیست اجتماعی فراهم می­آورد. از این­رو است که در کلیه شاخه­های گردشگری از جمله گردشگری محله­محور، مخاطره کم­رنگ شدن ارزش­ها ونفوذ الگوهای رفتاری معارض و به طور کلی دست­اندازی سطحی به میراث ارزشمند ملی به دغدغه­ای برای سیاستگذاران و صاحبنظران این حوزه بدل شده است.

ژرفانگری در گردشگری محله محور

گردشگری محله محور، با تاکید بر تعاملات اصیل انسانی، ارتباط مستقیم بشر با میراث فرهنگی، حفظ میراث ملی و توزیع عادلانه مواهب گردشگری میان ذینفعان، ظرفیت قابل توجهی را برای جذب شمار زیادی از گردشگران دارد و مانند سایر شاخه­های گردشگری، تضمین پایداری محیطی و حفظ اصول فرهنگی از خلال آن دارای اهمیت بسیاری است. برای تحقق پایداری این حوزه، ضروری است که با اتخاذ رویکردی جامع مشارکت فعال جوامع محلی، حفاظت از محیط زیست و توسعه اقتصادی مسئولانه در هم تنیده شوند. بدین منظور راهبرد­های زیر پیشنهاد می­شوند:

تعریف دقیق و غنی از محتوای فرهنگی محله گردی: این مساله سنگ بنای یک تجربه اصیل و ماندگار است. گردشگری محله محور نباید به سطحی ترین لایه های جذابیت های بصری محدود شود. بلکه، باید با کندوکاو در تاریخچه، آداب و رسوم، هنرهای بومی، صنایع دستی، داستان ها و روایت های شفاهی ساکنان، جوهره منحصربه فرد هر محله را آشکار سازد. این امر مستلزم همکاری نزدیک با پژوهشگران محلی، هنرمندان، فعالان اجتماعی و خود ساکنان است تا گنجینه های پنهان فرهنگی کشف و به شیوه ای جذاب و قابل دسترس برای گردشگران روایت شوند.

تدوین منشور اخلاقی و رفتاری جامع، نیز نقشی حیاتی را در تضمین مسئولیت پذیری و پایداری گردشگری محله محور ایفا می کند. این منشور، به مثابه نقشه راهی روشن، چارچوبی اخلاقی را برای تمامی ذینفعان - از برگزارکنندگان تورها و رویدادها گرفته تا گردشگران و ساکنان محلی - تعیین می کند. گفتنی است هدف از تدوین این منشور نباید ایجاد محدودیت های دست وپاگیر و غیرمنطقی باشد، بلکه باید در راستای ارتقاء کیفیت تجارب گردشگری و تضمین حفظ محیط زیست است. پایبندی به چنین اصولی، نه تنها از بروز تنش های احتمالی میان گردشگران و جامعه محلی جلوگیری می کند، بلکه به تقویت حس تعلق و مشارکت ساکنان در توسعه گردشگری محله خود نیز می انجامد

به علاوه استقرار سازوکار نظام مند برای نظارت و ارزیابی مستمر محله­گردی، امری اجتناب ناپذیر برای حفاظت از جاذبه های گردشگری در برابر آسیب های احتمالی است. تدقیق راهبردهای نظارتی، امکان ارزیابی دقیق عملکرد برگزارکنندگان رویدادها و تورها را فراهم آورده و زمینه های بهبود مستمر را شناسایی می کند. در نهایت، آموزش و توانمندسازی تمامی ذینفعان، را می­توان از دیگر گام­های کلید موفقیت و پایداری بلندمدت گردشگری محله محور دانست.