نقش سردفتران اسناد رسمی در تحقق عدالت ترمیمی؛ مطالعه ای بر ظرفیت های مغفول دفاتر اسناد رسمی در حل وفصل اختلافات مدنی و خانوادگی

داود انصاری- پژوهشگر حقوقی

چکیده

عدالت ترمیمی، به عنوان رویکردی نوین در حل وفصل اختلافات، بر جبران خسارات، ترمیم روابط و بازسازی اعتماد میان طرفین تمرکز دارد. در حالی که این مفهوم عمدتا در حوزه حقوق کیفری مطرح شده، ظرفیت های آن در حوزه های مدنی و خانوادگی نیز قابل توجه است. سردفتران اسناد رسمی، به عنوان نهادهای حقوقی معتبر و بی طرف، می توانند نقش موثری در تحقق عدالت ترمیمی ایفا کنند. این یادداشت به بررسی این نقش و ارائه راهکارهایی برای بهره برداری از ظرفیت های سردفتران در حل وفصل اختلافات مدنی و خانوادگی می پردازد. 

مقدمه

عدالت ترمیمی، رویکردی است که به جای تمرکز بر مجازات، بر ترمیم خسارات و بازسازی روابط آسیب دیده تاکید دارد. این رویکرد، با مشارکت فعال طرفین اختلاف و جامعه، به دنبال یافتن راه حل هایی است که منافع همه ذی نفعان را تامین کند. در حوزه های مدنی و خانوادگی، که روابط انسانی و عاطفی درگیر هستند، استفاده از عدالت ترمیمی می تواند به کاهش تنش ها و جلوگیری از تشدید اختلافات کمک کند. 

۱. مفهوم عدالت ترمیمی در حوزه های مدنی و خانوادگی

عدالت ترمیمی، برخلاف عدالت کیفری سنتی که بر مجازات تاکید دارد، به دنبال جبران خسارات، ترمیم روابط و بازسازی اعتماد است. در حوزه های مدنی و خانوادگی، این رویکرد می تواند به حل وفصل اختلافات از طریق گفت وگو، میانجی گری و توافق کمک کند. مطالعات نشان می دهد که استفاده از عدالت ترمیمی در دعاوی خانوادگی می تواند به حفظ ساختار خانواده و کاهش آسیب های روانی اعضا منجر شود. 

۲. جایگاه سردفتران اسناد رسمی در نظام حقوقی

سردفتران اسناد رسمی، به عنوان نهادهای حقوقی معتبر، مسئول تنظیم اسناد رسمی و تضمین صحت و اعتبار آن ها هستند. آن ها با داشتن دانش حقوقی و بی طرفی، می توانند نقش موثری در میانجی گری و حل وفصل اختلافات ایفا کنند. در بسیاری از کشورها، از جمله فرانسه، سردفتران نقش فعالی در حل وفصل اختلافات خانوادگی دارند. 

۳. ظرفیت های سردفتران در تحقق عدالت ترمیمی

سردفتران می توانند با استفاده از مهارت های حقوقی و ارتباطی خود، به عنوان میانجی در اختلافات مدنی و خانوادگی عمل کنند. آن ها می توانند جلسات گفتگو برگزار کرده و به طرفین کمک کنند تا به توافقی منصفانه دست یابند. همچنین، سردفتران می توانند اسناد توافق نامه های حاصل از این جلسات را به صورت رسمی تنظیم کنند، که این امر به افزایش اعتبار و اجرای توافقات کمک می کند. 

۴. بررسی تطبیقی با نظام های حقوقی دیگر

در فرانسه، سردفتران نقش فعالی در حل وفصل اختلافات خانوادگی دارند و می توانند به عنوان میانجی عمل کنند. در هلند و آلمان نیز، سردفتران در فرآیندهای میانجی گری و تنظیم توافق نامه های خانوادگی مشارکت دارند. این تجربیات نشان می دهد که استفاده از ظرفیت های سردفتران در تحقق عدالت ترمیمی می تواند به کاهش بار دادگاه ها و افزایش رضایت طرفین منجر شود. 

۵. پیشنهادات برای بهره برداری از ظرفیت های سردفتران

1. تدوین مقرراتی برای تعیین نقش سردفتران در فرآیندهای میانجی گری و حل وفصل اختلافات. 

2. برگزاری دوره های آموزشی مجازی برای سردفتران در زمینه مهارت های میانجی گری و ارتباطی. 

3. ایجاد مراکز مشاوره حقوقی در دفاتر اسناد رسمی برای ارائه خدمات به مراجعین. 

4. تشویق طرفین اختلاف به مراجعه به سردفتران برای حل وفصل اختلافات پیش از مراجعه به دادگاه. 

نتیجه گیری

سردفتران اسناد رسمی، با توجه به جایگاه حقوقی و مهارت های خود، می توانند نقش موثری در تحقق عدالت ترمیمی در حوزه های مدنی و خانوادگی ایفا کنند. استفاده از ظرفیت های آن ها می تواند به کاهش بار دادگاه ها، افزایش رضایت طرفین و حفظ ساختار خانواده کمک کند. برای بهره برداری از این ظرفیت ها، تدوین مقررات مناسب و آموزش سردفتران ضروری است. 

منابع

1. مطیع، حمیدرضا و حسینی مقدم، سیدعسکری، 1401، استفاده از ظرفیت عدالت ترمیمی در حل و فصل دعاوی خانوادگی با رویکرد حمایتی، اولین همایش ملی تحولات قانونگذاری در زمینه استحکام خانواده و مدیریت اختلافات، دامغان. 

2. صادقی موحد، خدیجه؛ باقری، احمد؛ سید محمد، سید محمد؛ امیرپور، حیدر، 1398، عدالت ترمیمی، بایستگی و ضرورت حاکمیت آن در حوزه خانواده با تکیه بر مبانی فقهی، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران. 

3. زواران حسینی، مریم، 1403، بررسی نقش عدالت ترمیمی در جرایم علیه خانواده، سومین همایش بین المللی وکالت، حقوق و علوم انسانی، همدان. 

4. Wikipedia contributors. (2025). Civil law notary. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved from https://en.wikipedia.org/wiki/Civil_law_notary