پرتو بودن در صیرورت بردن

[نصرالله پور جوادی]

در تاویلات قرآن عبدالرزاق کاشی ذکری از شیخ اشراق نکرده است، ولیکن تاثیر بعضی از آثار شیخ در این کتاب به خوبی پیداست. مثلا، یکی از این تفاسیر درباره ی آیه های 12 و 13 از سوره رعد است که می فرماید:

« هو الذی یریکم البرق خوفا و طمعا و ینشئ السحاب الثقال. و یسبح الرعد بحمده و الملائکه من خیفته و یرسل الصواعق فیصیب بها من یشاء و هم یجادلون فی الله و هو شدید المحال»

این آیات در تاویلات کاشانی و آیه اول در بعضی از آثار شیخ اشراق تفسیر شده است، و تفسیر هر دو نیز باطنی است، بدین معنی که برق و ابرهای سنگین و رعد و صاعقه همه به چیزهایی تفسیر شده است که سالک در آسمان جان و در دل خود مشاهده می کند. سهروردی تفسیر این آیه را در دو اثر خود بیان کرده است. یکی در رساله ی الواح عمادی که می نویسد:

«هو الذی یریکم البرق»، در فضای ارواح، «خوفا» یعنی بترسید از آنکه بر شما فوت شود، «طمعا» یعنی خواهند که ثابت بماند، و «ینشئ السحاب الثقال» یعنی که مقام سکینه ی ثابت که باران علوم حقیقی بارد و دلالت کند بر حال سالک در حالت آن که ربوده شود ازین عالم.

تفسیر سهروردی از این آیه مبتنی بر نظریه ی او درباره ی نورهای سه گانه ی درونی است که وی در آثار خود، به خصوص در رساله ی فارسی صفیر سیمرغ ذکر کرده است. این سه نور را سهروردی به ترتیب طوالع یا لوایح، سکینه، و نور طامس می خواند. (1)،(2)

در تفسیری که سهروردی از آیه « هو الذی یریکم البرق » کرده است، ذکری از «نور طامس» به میان نیاورده است. ولی عبدالرزاق سعی کرده است که تابش این نور را هم به این آیه منطبق کند. وی در تاویل کلمات «و هو شدید المحال» در آیه 13 می نویسد: « القوی فی رفع الحیل العقلیه فی الادراک و طمس نور بصیرته بالتجلی و احراقه بنور العشق». (3)

***

[یزدانپناه عسکری]

در حال سکینه ی ثابت، «ربوده شود ازین عالم»، پرتو بودن در صیرورت بردن، همان مقام طمس و «نور طامس» و فنای از احکام منطق و منیت بشری است. انزعاج، دلواپسی منطوی منطقی گردیدن مردم است.

خطرت فی القلب منها خطره - خطره القلب بدا ثم اضمحل

________________

1 – شهاب الدین سهروردی(شیخ اشراق)، رسائل شیخ اشراق، 4جلد، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی - تهران، چاپ: دوم، 1375. ج3 ؛ ص193

2 - نامه سهروردی ، مجموعه مقالات ، به کوشش علی اصغر محمدخانی /حسن سید عرب – تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ،سازمان چاپ و انتشارات 1382 صفحه 173 ، 175

3 - تفسیر ابن عربی (تاویلات عبد الرزاق)، 2جلد، دار احیاء التراث العربی - لبنان - بیروت، چاپ: 1، 1422 ه.ق. ج1 [سوره الرعد (13): آیه 13] ص : 338