علم غابر

[غلامحسین ابراهیمی دینانی]

در تجلی حق تبارک و تعالی هرگز تکرار صورت نمی پذیرد. با توجه به اینکه در تجلیات خداوند سبحان هرگز تکرار تحقق پیدا نمی کند به آسانی می توان دریافت که مواقف سالک گوناگون و متعدد است و او در هر موقف با یک کشف تازه و مشاهده ی بی سابقه روبرو می گردد. آنچه می توان بر این مدعا دلالت داشته باشد و سند صحت این سخن به شمار آید روایتی است که کلینی آن را به اسناد خود از امام ابوالحسن اول علیه السلام نقل کرده و عبارت حدیث چنین است:

«قال مبلغ علمنا علی ثلاثه وجوه: ماض و غابر و حادث، فاما الماضی فمفسر، و اما الغابر فمزبور و اما الحادث فقذف فی القلوب و نقر فی الاسماع، و هو افضل علمنا و لا نبی بعد نبینا»*. در این حدیث امام معصوم (ع) علم خود را به سه وجه تقسیم کرده و آن وجوه را ماضی و غابر و حادث دانسته است. او سپس می فرماید ماضی، مفسر و غابر، مزبور است.

مقصود از آنچه علم ماضی خوانده شده چیزی جز تعلق علم به امور گذشته نیست و این علم به امور گذشته از طریق تعلیمات پیغمبر اسلام (ص) تفسیر شده است و این علم تفسیر شده گاهی به عنوان علم جامع مورد توجه قرار گرفته است. علم غابر نیز امر محتومی است که در مصحف حضرت فاطمه (ع) ذکر شده و مورد تعلق علم ائمه – علیهم السلام – قرار گرفته است. این علم، علم به آینده است و با آنچه علم ماضی خوانده می شود تفاوت دارد. (1)

***

[یزدانپناه عسکری]

علم مفسر، تابش تعقل قلب در تجلی اسماء حق و ماض زمان صورت گرفته است.

علم غابر، تعقل قلب مجدد مزبور ثبت شده در جریده عالم و درک ادراک شده قبلی و یا محتوم است.

بنابراین، عبارات «در تجلی حق تبارک و تعالی هرگز تکرار صورت نمی پذیرد» و یا «هیچ کس نمی تواند در یک رودخانه دوبار گام بنهد - هراکلیتوس» قابل تامل است.

________________

1 – دفتر عقل و آیت عشق، جلد سوم، غلامحسین ابراهیمی دینانی، تهران: انتشارات طرح نو چاپ دوم 1389 ص 285

* - به نقل از طرائق الحقایق، محمد معصوم شیرازی معصومعلیشاه، تصحیح دکتر جعفر محجوب، انتشارات سنایی، ج 1 ، ص 28

- شیخ جواد کربلایی، الانوار الساطعه فی شرح الزیاره الجامعه، 5 جلد، دار الحدیث - قم، چاپ: اول، جلد 1 ص 446