غرق شدن در اقیانوس انکار

[غلامحسین ابراهیمی دینانی]

ابو اسماعیل عبدالله انصاری در کتاب منازل السائرین در مورد تفکر در عین توحید به گونه ای سخن گفته که ممکن است از سوی برخی اهل اندیشه مورد پرسش و مناقشه واقع شود. این عارف متشرع معتقد است تفکر در توحید پروردگار همان چیزی است که می توان آن را غرق شدن در اقیانوس انکار نام نهاد و برای رهایی از این خطر بزرگ جز پناه بردن به روشنایی کشف و تمسک به علوم ظاهری راه دیگری وجود ندارد. عین عبارت انصاری در تعریف تفکر چنین است: « اعلم ان التفکر تلمس البصیره لاستدراک البغیه». (1)

شیخ عبدالرزاق کاشانی در مقام توضیح و تشریح سخن انصاری در اینجا می گوید: علت این که تفکر در توحید پروردگار نوعی استغراق در انکار شناخته می شود این است که فکر جز استدلال چیز دیگری نیست.

در جریان استدلال آنچه متفکر و فکر و دلیل خوانده می شود غیر از آن چیزی است که مطلوب و مقصود به شمار می آید. به این ترتیب فکر در جریان استدلال خود به اثبات هستی هایی می پردازد که همه ی آن ها حجاب شمرده می شود و شخص سالک را از وصول به مقصود باز می دارد و این همان چیزی است که در نظر خواجه عبدالله انصاری غرق شدن در دریای انکار شناخته می شود. (2)

***

[یزدانپناه عسکری]

انسان فقط باید امید داشته باشد که بدون شناخت منطقی یا فهم منطقی به توحید پروردگار برسد. تمرکز مطلق بر فکر استدلالی در واقع متمرکز کردن قلب در جایگاه عقل استدلالی است و در این حالت نمی شود به توحید پروردگار رسید. آدمی فکر می کند که در وضوح ادراک توحیدی پروردگار، از لمس قوانین استدلالی راحت می شود.

________________

1 – خواجه عبد الله انصاری، منازل السائرین، دار العلم - تهران، چاپ: اول، 1417 ق. صفحه 41

2 - دفتر عقل و آیت عشق، جلد اول، غلامحسین ابراهیمی دینانی، تهران: انتشارات طرح نو چاپ دوم 1389 ص 113 و 115