مقاله علمی-تخصصی: پایداری فرهنگی در بازار مادربزرگ های چابهار (بللوک بازار)

مقاله علمی-تخصصی: پایداری فرهنگی در بازار مادربزرگ های چابهار (بللوک بازار)
نویسنده: حمید داودی راد | متخصص گردشگری پایدار و توسعه کارآفرینی پایدار 

چکیده
بازار مادربزرگ های چابهار (بللوک بازار) به عنوان یک اکوسیستم زنده فرهنگی-اقتصادی، نمونه ای منحصربه فرد از تلفیق پایداری فرهنگی با توسعه محلی است. این مقاله با رویکردی بین رشته ای (مردم شناسی، گردشگری و اقتصاد اجتماعی) به تحلیل نقش این بازار در حفظ میراث ناملموس بلوچستان، توانمندسازی زنان و مقاومت در برابر جهانی سازی یکسان ساز می پردازد. داده ها از مشاهدات میدانی و منابع معتبر استخراج شده اند .

۱. تعریف پایداری فرهنگی در چارچوب بللوک بازار
پایداری فرهنگی در این بازار بر سه اصل استوار است:
- حفظ دانش بومی: انتقال سوزندوزی، طب سنتی و حصیربافی از مادربزرگ ها به نسل های جدید .
- اقتصاد غیررسمی زنان: ۶۰% فروشندگان تاریخی این بازار را زنان سرپرست خانوار تشکیل می دادند که امروزه با وجود حضور مردان، همچنان نقش کلیدی دارند .
- مقاومت فرهنگی: استفاده از زبان بلوچی در مبادلات و تبلیغات، علیرغم نفوذ زبان های خارجی در منطقه آزاد چابهار .

۲. مولفه های پایداری فرهنگی در بازار مادربزرگ ها
۲-۱. معماری و فضای بازار
- طراحی ارگانیک: کوچه های به هم پیوسته با بساط های زمینی، یادآور الگوهای تجاری سنتی بلوچستان است .
- عدم تغییر کالبدی: علی رغم توسعه مجتمع های تجاری مدرن، این بازار از دهه ها پیش بدون تغییرات اساسی باقی مانده است .

۲-۲. محصولات و دانش بومی
- سوزندوزی بلوچی: پارچه های دست دوز که هر طرح نماد فرهنگی خاصی دارد (مثل نقش های هندسی الهام گرفته از طبیعت سیستان) .
- داروهای گیاهی: ترکیباتی مانند حنای هندی و مسواک بلوچی (مزوانک) که از گیاهان محلی تهیه می شوند .
- غذاهای سنتی: پخت و فروش کباب هزاری و پکورا با روش های سنتی .

۲-۳. نقش زنان به عنوان حاملان فرهنگ
- زنان سالخورده این بازار نه تنها فروشنده، بلکه "مروجان فرهنگ بلوچی" هستند:
- آموزش غیررسمی صنایع دستی به دختران جوان .
- روایتگری داستان های محلی برای گردشگران .
۳. تهدیدها و راهکارهای پایداری
۳-۱. تهدیدها
- کمرنگ شدن نقش زنان: افزایش حضور مردان و جوانان در مدیریت مغازه ها .
- تهاجم کالاهای وارداتی:جایگزینی پارچه های ماشینی چینی با سوزندوزی های دستی .
- تغییر ذائقه نسل جدید:کاهش تقاضا برای مزوانک (مسواک بلوچی) به نفع محصولات صنعتی .

۳-۲. راهکارهای پیشنهادی
- تبدیل بازار به موزه زنده: ثبت جهانی به عنوان میراث ناملموس یونسکو با محوریت نقش زنان.
- توسعه گردشگری مسئولانه:* طراحی تورهای آموزشی با محوریت تعامل مستقیم گردشگران با مادربزرگ ها .
- ایده من : ایجاد پلتفرم دیجیتال برای فروش آنلاین صنایع دستی با روایت های ویدیویی از سازندگان (با حفظ اصالت).

۴. بللوک بازار به عنوان الگویی برای گردشگری پایدار
این بازار نشان می دهد که پایداری فرهنگی می تواند:
منبع درآمد باشد: ۴۰% گردشگران چابهار بازدید از این بازار را اولویت خود می دانند .
_هویت جمعی را تقویت کند: لباس های سنتی فروشندگان، نماد مقاومت فرهنگی است .
دانش بومی را زنده نگه دارد: روش های سنتی ماهی گیری و نمکسود کردن هنوز استفاده می شود .

نتیجه گیری
بازار مادربزرگ های چابهار تنها یک مرکز خرید نیست، بلکه "دانشگاه زنده فرهنگ بلوچی" است. حفظ آن نیازمند عزم ملی برای:
- تدوین "منشور حفاظت مشارکتی" با همکاری زنان محلی.
- تزریق "فناوری های کم تهاجمی" مانند QR کدهای روایت محور روی محصولات.

پیشنهاد نهایی:
ایجاد "صندوق اعتباری خرد" برای زنان فروشنده تا وابستگی به واسطه ها کاهش یابد.

منابع برای مطالعه عمیق تر:
- مقاله "نقش زنان بلوچ در اقتصاد خلاق" (پژوهشگاه علوم انسانی، ۱۴۰۳).
- مستند "بلوک بازار: از یاد رفته ها" (شبکه مستند، ۱۴۰۲).