یگانگی علم و عمل، ویژگی معلمان تراز اول

یگانگی علم و عمل، ویژگی معلمان تراز اول

محمد قدرتی شاتوری، مدرس دانشگاه، پژوهشگر فقه، حقوق و تعلیم و تربیت به مناسبت هفته معلم در یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده است به ضرورت یگانگی علم و عمل در آیات و روایات پرداخته است که در ادامه آن را می خوانیم.

اولین معلم ما انسان ها خداوند است و در نخستین آیاتی که بر پیامبر اکرم(ص) نازل شد، علم و دانش مورد تاکید قرار گرفت و در آیه «انمایخشی الله من عباده العلماء(فاطر/۲۸)» تنها دانشمندان و عالمان را خداشناس و دارای معرفت به خداوند بیان می کند.

خداوند درباره ارزش و فضیلت عالمان فرموده است «وفوق کل ذی علم علیم ( یوسف/۷۶)» و عالمان را در کنار نام خود و ملائکه آورده است و می فرماید «شهد الله انه لا اله الا هو والملائکه واولوا العلم قائما بالقسط لا اله الا هو العزیز الحکیم (آیه۱۸ آل عمران)» در این آیه، دانشمندان واقعی در ردیف فرشتگان قرارگرفته اند و این خود امتیاز دانشمندان را بر دیگران اعلام می کند و نیز از آیه استفاده می شود که امتیاز دانشمندان از این نظر است که در پرتو علم خود به حقایق اطلاع یافته و به یگانگی خدا که بزرگ ترین حقیقت است معترف اند.

در آیات قرآن خداوند نسبت به یگانگی علم و عمل و همراه ساختن هر دو تاکید شده است . به عنوان نمونه خداوند در آیه دوم سوره صف فرموده است «یا ایها الذین آمنوا لم تقولون ما لا تفعلون» ای کسانی که ایمان آورده اید، چرا چیزی به زبان می گویید که در مقام عمل خلاف آن می کنید؟ با توجه به مضمون آیه و تعمیم آن به امر تعلیم و تربیت می توان گفت معلمان نه تنها انتقال دهنده دانش بلکه الگوی رفتاری هستند؛ اگر معلمی دانش آموزان را به اخلاق نیک دعوت کند اما خود بداخلاق باشد، تاثیر منفی می گذارد و دانش آموزان به گفتار او اعتماد نمی کنند و ممکن است تعلیم او بی اثر یا حتی موجب دین گریزی می شود.

خداوند در آیه۴۴ سوره بقره فرموده است «اتامرون الناس بالبر وتنسون انفسکم وانتم تتلون الکتاب افلا تعقلون» آیا مردم را به نیکی فرمان می دهید و خود را در ارتباط با نیکی فراموش می کنید؟ در حالی که کتاب (تورات را که با شدت به نیکی دعوتتان کرده) می خوانید. آیا (به وضع زیان بار و خطرناک خود) نمی اندیشید؟ این آیه نیز بر لزوم هماهنگی بین دانش و رفتار تاکید دارد. خداوند در این آیه هشدار می دهد که علم بدون عمل نه تنها مفید نیست بلکه مسئولیت آور است.

از ویژگی مهم عالمان همراهی علم با عمل است که این ویژگی در معلمان موجب اعتماد دانش آموزان و الگویی برای یگانگی علم و عمل خواهد بود. امام علی(ع) در روایتی فرموده اند «علی العالم ان یعمل بما علم ، ثم یطلب تعلم ما لم یعلم (غرر الحکم: ۶۱۹۶)» بر دانشمند است که آنچه را می داند به کار بندد و سپس در پی یاد گرفتن دانشی رود که نمی داند. قسمت اول روایت نقدی غیرمستقیم به کسانی است که دانش را انباشته می کنند اما در رفتار و زندگی شخصی یا حرفه ای خود از آن بهره نمی گیرند. در قسمت دوم حضرت به یادگیری مستمر اشاره داشته اند . نکته جالبی در روایت وجود دارد که ذکر آن حائز اهمیت است. حضرت اول عمل به دانسته ها را گوشزد کرده اند سپس طلب دانش جدید؛ بنابراین عالمی که پیش از عمل به دانش موجود به دنبال دانش جدید برود، ممکن است دچار انباشت اطلاعات بدون ثمر شود مانند کتاب خانه ای پر از کتاب های نخوانده شده است

در خطبه ۱۱۰ نهج البلاغه از امام نقل شده است که فرموده اند «ان العالم العامل بغیر علمه، کالجاهل الحائر الذی لا یستفیق من جهله، بل الحجه علیه اعظم و الحسره له الزم و هو عند الله الوم» عالمی که به دانش خود عمل نکند، مانند جاهل سرگردانی است که از نادانی اش بیدار نمی شود بلکه حجت و برهان علیه او بزرگ تر و حسرت و اندوه او پیوسته تر است و اوست که نزد خدا از همه بیشتر سرزنش می شود.

با توجه به این خطبه وجه شباهت عالم بی عمل و جاهل این است که هردو در گمراهی عملی مشترکند اما تفاوت کلیدی این است که عالم با مسئولیت بیشتر گمراه می کند؛ بنابراین این نکته را باید مدنظر قرار داد که جامعه به مقام عالم اعتماد می کند و خطای او ممکن است به گمراهی جمعی بینجامد.

https://iqna.ir/00HxbZ