پیوستگی روان شناسانه مفاهیم «ناکسی» و اثربخشی آن در اشعار سیمین بهبهانی

*ششمین کنفرانس ملی نوآوری و تحقیق در فرهنگ، زبان و ادبیات فارسی*.

سیمین از جمله شاعرانی است که شیوه نوینی را در نقد رفتار و عملکرد افراد جامعه به کار می گیرد و دردهای اجتماعی را به خوبی برای مخاطب آشکار می سازد؛ اما «ناکسی» یکی از فاکتورهایی است که وی مطرح نموده است. می توان گفت نوع بیان سیمین به صورت گفتمان و در میان گذاشتن مسائلی است که برخی در جایگاه سلطه گر و برخی سلطه پذیر قرار می گیرند. «"والتر ون دایک "، روان شناس آمریکایی، و یکی از چهره های مطرح رویکرد [تحلیل گفتمان] معتقد است که با چنین روش تحلیلی، تحلیل گران گفتمان انتقادی در تلا ش اند تا نابرابری های اجتماعی را کشف و افشا نمایند و در نهایت در مقابل آن ایستادگی کنند.» (آقاگل زاده، 1386: 21) به طور کلی، رابطه تباینی مفهوم ناکسی و اثرات آن را می توان به صورت رویکردی نمادین یا مصداقی حقیقی مطرح کرد؛ زیرا «نقد اجتماعی و سیاسی ماهیتا هنجاری، اخلاقی، ارزشی و ارزش بار است.» (های، 1400: 294) سیمین در شعر «گمشده»، ماهیت ناکسان را که از رفتارهای غیر اخلاقی و خشونت برخوردارند و از اعتماد دیگران سوء استفاده می کنند، نشان می دهد. این شعر، به ناهنجاری هایی اشاره دارد که در جامعه امروز نیز بسیار دیده می شود. بیت های زیر مولفه های فریب و خیانت را به تصویر می کشد. گویی در برابر مبلغی یا وسیله ای که ارزش مادی دارد، عملی ناجوانمردانه و معامله ای غیر اخلاقی انجام شده است. مصراع دوم مفهوم ناکسی را دقیق تر نشان می دهد. پسوند «تر» به عنوان نشانه صفت برتری در کلمه، بیانگر شدت ناروایی حضور این شخصیت هاست. شاعر هشدار می دهد که نباید به هر کسی اعتماد کرد و به طور غیر مستقیم فقدان عدل را گوشزد می کند. «عدالت بالاترین ارزش اجتماعی و تعیین کننده همه فعالیت های بشر است.» (جانکار، 1388: 236) رهیافت سیمین به مسئله ناکسی نمایش بحران شرایط اجتماعی است که سبب بروز اضطراب بنیادی می شود. «کارن دانیلسن هورنای» ، روان شناس آلمانی، این اضطراب را «احساس فراگیر و پنهانی تنها و درمانده بودن در دنیای خصمانه تعریف کرد،» (Horney, 1937: 89) که فرد را وادار می کند تا برای جلب همدلی با ناکسان تعامل داشته باشد...