زهرا راجی
19 یادداشت منتشر شدهگرد فراموشی بر سیاستگذاری و اجرای گردشگری نقره ای
سالمندی جمعیت را می توان یکی از چهار روند اصلی جمعیتی به شمار آورد. بر مبنای اطلاعات ارائه شده از سوی سازمان جهانی بهداشت، سالمندی را می توان عبور از مرز 60 سالگی تعریف کرد. این دوره برای افراد با چالش های متعددی در حوزه روانشناختی و جسمانی همراه است. با این همه نباید این مرحله از زندگی را با ناتوانی یا بیماری همراه دانست بلکه این مرحله فرآیندی است غیرقابل اجتناب و غیرقابل معکوس کردن که با اتخاذ راهبرد های موثر در حوزه سبک زندگی می توان به کاهش چالش های آن پرداخت. یکی از راهبرد های موثر در این رابطه برنامه ریزی برای انجام فعالیت های فراغتی سالم و مناسب است. گردشگری به مثابه قسمی از فعالیت های فراغتی در صورت دارا بودن استانده ها در هر گروه جمعیتی، می تواند به ارتقاء سلامت روان و جسم سالمندان منجر شود. گردشگری نقره ای یا گردشگری سالمندی، قسمی از گردشگری شناخته می شود که بر اساس الزامات و استانده های متناسب با نیاز و شرایط سالمندان اجرایی می شود. اسعدی و همکاران (2016) گردشگری نقره ای را شامل تمامی پدیده ها و روابط حاصل از تعامل گردشگران، عرضه کنندگان و فروشندگان محصولات گردشگری، دولت ها، جوامع میزبان و... می دانند ( اسعدی و همکاران، 2016 به نقل از صفاپور و همکاران، 1401: 240).
مزایای تحقق گردشگری نقره ای به گونهای متناسب و اصولی بر کسی پوشیده نیست. با این حال آنچه به روشنی و وضوح قابل مشاهده است، آن است که برای گردشگری سالمندان در قالب سفر های انفرادی و گروهی تمهیدی سامان یافته اندیشیده نشده است و دسترس پذیری سفر های سالمندان بنا بر دلایل مشخصی رو به کاهش دارد. آمار موجود در مرکز آمار ایران در خصوص میزان سفر های صورت گرفته بر حسب رده سنی سرپرست خانوار گویای کاهش سفر سالمندان و خانوار های دارای سرپرست سالمند در سال(1400) نسبت به سال(1397) است. چنان که در سال(1397) 3052159 خانوار دارای سرپرست در رده سنی55-64 از مجموع 4476371 خانوار دارای سرپرست در این رده سنی، به سفر رفته اند در حالی که این میزان در سال(1400) به 1412824 خانوار از مجموع 4842716 خانوار دارای سرپرست در این رده سنی رسیده است. این روند کاهشی در سایر ردههای سنی چون 74-65 سال و 75 سال و بیشتر در سال(1400) نسبت به سال(1397) قابل مشاهده است. بر این مبنا می توان مدعی شد ساز و کار توزیع سفر برای خانوار ها همسو با هدف افزایش و ارتقاء دسترس پذیری پیش نرفته است.
تعداد خانوار ها بر حسب وضعیت سفر و گروه های سنی سرپرست خانوار-1400

مرور اقدامات سایر کشورها در این حوزه می تواند به افزایش دانش سیاستگذاران و ارتقاء بینش ایشان در این راستا کمک کند. از این رو در متن به تلخیص، به شماری از اقدامات موفقیت آمیز کشورها در راستای دسترسپذیری سالمندان به سفر پرداخته شده است. در اسپانیا برنامه ای تحت عنوان توریسم اجتماعی توسط موسسه ملی خدمات اجتماعی اجرا میشود که در خلال آن به بازنشستگان سفر های یارانه ای ارائه می دهد. این برنامه به طور مشخص با هدف ارتقاء سلامت جسمانی و روانی گروه سالمندان ارائه بسته های یارانه ای اقامت، وعده های غذایی مناسب، بیمه سفر و... را بر عهده دارد. کارت مستمری بازنشستگی[1]در این کشور بازنشستگان را از امتیاز سفر رایگان یا اقتصادی با قطار، مترو و تک ریل (مونو ریل) بهره مند می سازد. در ژاپن نیز به توسعه شهر های دوستدار سالمند پرداخته شده است که در آن به منظور حفظ ایمنی سالمندان در طول سفر و سایر فعالیت های روزمره طراحی پیاده راه های مناسب، تعبیه سطوح شیب دار، اتخاذ راهبردهایی برای راحتی سالمندان با آسیب های بینایی و شنوایی برای استفاده از راهنمایی ها و اعلان های راهنما در اماکن عمومی، ارائه وسایل ورزشی مناسب سالمندان در پارک ها پرداخته شده است. در مالزی نیز به منظور حمایت از گردشگری نقره ای علاوه بر مناسبسازی مراکز تفریحی و گردشگری تخفیف های قابل توجهی برای استفاده از وسایل نقلیه بین شهری در نظر گرفته شده است. مناسب سازی سیستم حمل و نقل و فضاهای تفریحی و گردشگری، ساماندهی سفر های جمعی (تور) ویژه سالمندان و ارائه خدمات سلامت و مراقبت های ویژه برای این گروه جمعیتی در سفر از اقدامات کره جنوبی در راستای دسترسی سالمندان به حق سفر و گردشگری بوده است. همچنین ذیل برنامه جامع توانمندسازی[2](2012-2016) سنگاپور به نحوی جامع به لزوم رفع موانع فیزیکی، ارائه خدمات رفاهی و نهادینه سازی گفتمان های صحیح در راستای بهره مندی افراد دارای معلولیت، کودکان و سالمندان از تمامی خدمات و حقوق شهروندی و تضمین مشارکت پذیری ایشان با تمرکز بر حفظ شان و عزتمندی پرداخته شده است. شورای حمل و نقل عمومی و سازمان حمل و نقل زمینی این کشور (LTA) جهت تسهیل حمل و نقل سالمندان به ارائه تسهیلاتی چون ارائه کارت تخفیف ویژه شهروندان سالمند[3] جهت جابه جایی ارزان و ایمن درون شهری و بین شهری[4] و ایمن سازی مناطق رفاهی، گردشگری و مسکونی با عنوان مناطق نقره ای[5] برای سفر ایمن این گروه جمعیتی دست زده است.

به این ترتیب توصیه می شود به منظور تحقق این شاخه از گردشگری، ضمن احصاء نیاز سالمندان در سفر به ارزیابی نقاط قوت و ضعف طرح های اجرا شده ناظر بر گردشگری نقره ای اجرا شده در سایر کشورها پرداخته شود. احصاء نقاط قوت و ضعف طرح های اجرا شده در سایر کشورها، مجریان و برنامه ریزان را از مخاطره ابتلاء به آسیب ها و چالش های احتمالی می رهاند و میزان نیل ایشان به موفقیت را افزایش می دهد. به طور کلی بر اساس شرایط موجود و استانده های سفر ایمن سالمندان پیشنهاد می شود:
o به مناسب سازی زیرساخت های شهری و تاسیسات گردشگری پرداخته شود.
o ارائه تورهای مسافرتی ویژه سالمندان به منظور توسعه گفتمان حقوق سالمندان و همراهی شایسته با ایشان در دستور کار نهاد های مرتبط با فعالیت های گردشگری قرار گیرد.
o اتخاذ سیاست هایی به منظور حمایت مالی از سفر این گروه جمعیتی نیز می تواند مانع از کاهش سفر ها به دلیل محدودیت های اقتصادی شود.
منابع:
صفایی، فاطمه، تبریزی، نازنین، رمضان زاده لسبویی، مهدی (1401). گردشگری نقره ای و نقش آن در ایجاد شهر خلاق (مطالعهی موردی: شهر رامسر). مطالعات ساختار و کارکرد شهری, 9(30), 235-253. doi: 10.22080/usfs.2021.3521
گزارش مرکز ملی آمار ایران،1400.
Asadi, Mir Mohammad; Rahimzadeh Torabi, Negar and Ahmadkhani, Massoud (2016). Aging tourism development strategies with the approach of ISM interpretive structural modeling technique in Yazd province. Bi-Quarterly Journal of Social Tourism Studies, Fourth Year, No. 7, pp. 104-83
[1]Carnet del pensionista
[2]Enabling Masterplan Available at: https://www.ncss.gov.sg/docs/default-source/
[3]Senior Citizen Concession Card
[4] بنا بر اطلاعات موجود کارتهای مدکور، 50 درصد هزینههای سفر را پوشش میدهند.
[5] Silver Zone