نظریه روان رنجوری و " نقد رمان"
نظریه روان رنجوری کارن هورنای یکی از نظریه های مهم در روان تحلیل نوین است که بر پایه روابط بین فردی و نیازهای بنیادین انسان در چارچوب اجتماعی شکل گرفته است. هورنای برخلاف فروید، بر نقش فرهنگ، جامعه و روابط اولیه کودک با والدین (به ویژه مادر) در شکل گیری اضطراب بنیادی و در ادامه، روان رنجوری تاکید می کند.
اصول اصلی نظریه روان رنجوری هورنای:
1. اضطراب بنیادی (Basic Anxiety):
این اضطراب از احساس درماندگی و تنهایی در جهانی بالقوه خطرناک و خصمانه ناشی می شود. منشا آن در دوران کودکی و در روابط ناموثر با والدین (بی توجهی، سردی، طرد، محبت مشروط) است.
2. نیازهای روان رنجورانه (Neurotic Needs):
هورنای فهرستی از ۱۰ نیاز روان رنجورانه ارائه می دهد که افراد برای مقابله با اضطراب بنیادی از آن ها بهره می گیرند. این نیازها شامل تمایل افراطی به محبت، قدرت، موفقیت، تایید، کناره گیری و... هستند.
3. سه گرایش روان رنجورانه:
این گرایش ها نحوه برخورد افراد با دیگران برای مقابله با اضطراب هستند:
حرکت به سوی دیگران (compliance): نیاز افراطی به پذیرفته شدن و وابستگی.
حرکت علیه دیگران (aggression): میل به سلطه، کنترل و برتری جویی.
حرکت دور از دیگران (withdrawal): کناره گیری، نیاز به استقلال مطلق و جدایی از جمع.
4. خود آرمانی (Idealized Self):
افراد روان رنجور تصویری غیرواقعی و کمال گرایانه از خود می سازند که با خود واقعی شان در تضاد است و منجر به تنش درونی می شود.
---
کاربرد در نقد رمان:
نظریه هورنای ابزار موثری برای تحلیل روان شناختی شخصیت ها و کشف تعارضات درونی آن هاست. در نقد رمان می توان به موارد زیر پرداخت:
بررسی منبع اضطراب بنیادی شخصیت ها: تحلیل روابط اولیه شخصیت با والدین، میزان امنیت روانی در کودکی و تاثیر آن بر رفتارهای فعلی.
شناسایی نیازهای روان رنجورانه: مثلا اگر شخصیتی به شدت نیاز به تایید دارد یا در پی تسلط بر دیگران است، می توان این نیازها را بر اساس طبقه بندی هورنای تحلیل کرد.
تحلیل الگوهای رفتاری و روابط بین فردی: با استفاده از سه گرایش روان رنجورانه، می توان نحوه تعامل شخصیت ها با دیگران و ریشه های این رفتارها را بررسی کرد.
تضاد میان خود واقعی و خود آرمانی: بسیاری از شخصیت های رمان ها دچار کمال گرایی یا تصویرسازی نادرست از خود هستند که موجب بحران هویت یا شکست روانی می شود
