نقش شرکت های نیمه دولتی در آینده اقتصادی ایران: از چالش های بهره وری تا الزامات حکمرانی نوین

شرکت های نیمه دولتی یکی از ارکان مهم اقتصاد ایران محسوب می شوند که بین بخش خصوصی و دولت قرار دارند. این شرکت ها به دلیل ساختار مالکیتی خاص خود، هم از حمایت های دولتی برخوردارند و هم باید در فضای رقابتی بازار فعالیت کنند. با این حال، چالش های بهره وری، مدیریت ناکارآمد، تعارض منافع و ضعف در حکمرانی شرکتی از مهم ترین مشکلاتی هستند که بر عملکرد و بهرهوری این بنگاه ها تاثیر گذاشته اند.

در بسیاری از کشورها، شرکت های نیمه دولتی نقش کلیدی در توسعه اقتصادی ایفا کرده اند. آن ها با بهره گیری از منابع دولتی، ظرفیت های تولیدی و اقتصادی را توسعه داده و در عین حال، با رویکردهای نوآورانه، توانسته اند بهره وری خود را افزایش دهند. برخی از نمونه های موفق شرکت های نیمه دولتی در سایر کشورها که توانسته اند بهره وری خود را افزایش دهند، عبارت اند از:

1. Temasek Holdings سنگاپور – این شرکت سرمایه گذاری دولتی که به صورت مستقل از دولت فعالیت می کند، توانسته است با استفاده از مدیریت حرفه ای و سرمایه گذاری های استراتژیک، بهره وری بالایی را در حوزه های فناوری، سلامت و زیرساخت به دست آورد.

2. EDF فرانسه – شرکت برق فرانسه که به صورت نیمه دولتی اداره می شود، موفق شده است با سرمایه گذاری در فناوری های نوین، بهره وری انرژی را بهبود بخشد و یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان انرژی پاک در جهان باشد.

3. Saudi Aramco عربستان سعودی – این شرکت که در ابتدا کاملا دولتی بود و سپس بخشی از سهام آن عرضه شد، توانسته است از طریق نوآوری در فرآیندهای استخراج و پالایش، بهره وری خود را افزایش داده و به سودآورترین شرکت نفتی جهان تبدیل شود.

4. Deutsche Bahn آلمان – این شرکت راه آهن آلمان که تحت مالکیت دولت است اما با مدیریت مستقل عمل می کند، توانسته است از طریق دیجیتالی سازی و بهینه سازی خدمات، کیفیت و بهره وری حمل ونقل ریلی را افزایش دهد.

5. Petrobras برزیل – این شرکت نیمه دولتی در صنعت نفت و گاز، با اجرای اصلاحات مدیریتی و فناوری های نوین، توانسته است به یکی از بازیگران مهم در حوزه انرژی تبدیل شود.

6. SNCF فرانسه – این شرکت راه آهن دولتی با اجرای برنامه های تحول دیجیتال، سرمایه گذاری در زیرساخت ها و توسعه قطارهای پرسرعت، بهره وری و کارایی حمل ونقل عمومی را افزایش داده است.

این نمونه ها نشان می دهند که شرکت های نیمه دولتی، در صورت مدیریت کارآمد و اجرای سیاست های نوین بهره وری، می توانند به موتورهای رشد اقتصادی و توسعه ملی تبدیل شوند.

اما در ایران، این شرکت ها اغلب به دلیل عدم شفافیت مالی، ضعف در نظارت و مدیریت ناکارآمد، با مشکلاتی روبه رو هستند که نه تنها مانع از رشد و توسعه اقتصادی شده بلکه هزینه های اضافی بر دولت و جامعه تحمیل کرده اند.

یکی از مهم ترین چالش های این شرکت ها، نبود تعادل میان کنترل دولتی و استقلال عملیاتی است. بسیاری از این شرکت ها به منابع مالی دولتی وابسته اند و در عین حال، وظایف اجرایی متعددی را بر عهده دارند که گاه با اهداف اقتصادی و بهره وری در تضاد قرار می گیرد. این وابستگی باعث شده است که انگیزه های نوآورانه کاهش یابد و بهره وری در حد مطلوب نباشد. علاوه بر این، فقدان شفافیت و فساد مالی از دیگر عواملی هستند که موجب کاهش کارآمدی و افزایش هزینه های عملیاتی در این شرکت ها شده است.

اصلاح ساختار مدیریتی، ارتقای شفافیت مالی و بهینه سازی سیاست های نظارتی از جمله اقداماتی است که می تواند به بهبود عملکرد این شرکت ها کمک کند. با اتخاذ رویکردهای جدید حکمرانی، افزایش رقابت پذیری و بهره گیری از فناوری های نوین، شرکت های نیمه دولتی می توانند نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشور ایفا کنند. این مقاله به بررسی اهمیت این شرکت ها در اقتصاد ایران، چالش های بهره وری آن ها و راهکارهای پیشنهادی برای افزایش کارایی و شفافیت پرداخته است.

اهمیت شرکت های نیمه دولتی در اقتصاد ایران

شرکت های نیمه دولتی بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی (GDP) ایران را تشکیل می دهند و در صنایع استراتژیکی نظیر انرژی، بانکداری، حمل ونقل و زیرساخت های کلان حضور پررنگی دارند. این شرکت ها نه تنها به واسطه دسترسی به منابع مالی دولتی و امتیازات خاص، قدرت بالایی در بازار دارند، بلکه در بسیاری از حوزه های اقتصادی، به عنوان بازیگران کلیدی ایفای نقش می کنند. بااین حال، ضعف در حکمرانی، بهره وری پایین و عدم شفافیت مالی، چالش های اساسی پیش روی این شرکت هاست که می تواند عملکرد آن ها را تحت تاثیر قرار دهد

شرکت های نیمه دولتی به عنوان یکی از ارکان مهم اقتصاد ایران در حال حاضر، نقش ویژه ای در تامین منابع مالی، ایجاد اشتغال و توسعه برخی از صنایع کلیدی کشور دارند. با این حال، در آینده اقتصادی ایران، تغییرات گسترده ای در نحوه عملکرد و جایگاه این شرکت ها انتظار می رود که تحت تاثیر عوامل مختلف داخلی و خارجی قرار دارد. در زیر برخی از دلایل این اهمیت استراتژیک آورده شده است :

· نقش شرکت های نیمه دولتی در توسعه اقتصاد دیجیتال

یکی از مهم ترین تحولات جهانی که بر آینده شرکت های نیمه دولتی تاثیر خواهد گذاشت، حرکت به سمت دیجیتال سازی و نوآوری های فناورانه است. شرکت های نیمه دولتی با توجه به منابع گسترده ای که در اختیار دارند، می توانند به محورهای اصلی این تحولات تبدیل شوند. استفاده از فناوری های نوین مانند هوش مصنوعی، بلاک چین، و اینترنت اشیاء می تواند موجب بهبود بهره وری، کاهش هزینه ها و افزایش رقابت پذیری این شرکت ها در سطح جهانی گردد. علاوه بر این، استفاده از دیجیتال سازی می تواند فرآیندهای شفاف سازی، پاسخگویی و نظارت را بهبود دهد که به نوبه خود به حکمرانی نوین در این شرکت ها کمک خواهد کرد.

· سازگاری با تحولات جهانی و بحران های اقتصادی

در آینده، تغییرات در شرایط جهانی از جمله تحریم های اقتصادی، تغییرات در قیمت نفت، بحران های مالی و تغییرات اقلیمی می تواند بر عملکرد شرکت های نیمه دولتی تاثیرگذار باشد. شرکت های نیمه دولتی باید قادر باشند تا با این تحولات هم راستا شوند و به جای تکیه بر منابع دولتی، به سمت نوآوری در تولید، صادرات و فناوری حرکت کنند. در این راستا، توسعه شرکت های نیمه دولتی به سمت اقتصاد دانش بنیان و تنوع بخشی به بازارهای صادراتی می تواند راه حل هایی برای مقابله با بحران های جهانی باشد.

· تغییرات در ساختار حکمرانی و مدیریت

یکی از چالش های اصلی شرکت های نیمه دولتی در آینده، نیاز به اصلاحات حکمرانی و تغییر در ساختار مدیریتی آن ها است. در صورتی که این شرکت ها بخواهند در دنیای اقتصادی جدید و با شرایط رقابتی موجود موفق شوند، نیاز به ساختارهای شفاف، منعطف و نوآور دارند. استفاده از مدل های مدیریتی پیشرفته، همچون مدیریت بر اساس عملکرد و مدیریت با رویکرد مشتری محور می تواند ضمن افزایش بهره وری، رضایت سهامداران و ذینفعان را نیز تضمین کند.

· جایگاه شرکت های نیمه دولتی در سیاست های توسعه ای ایران

شرکت های نیمه دولتی می توانند در برنامه های پیشرفت زیرساختی، توسعه بخش های صنعت و خدمات و جذب سرمایه گذاری های داخلی و خارجی نقش کلیدی ایفا کنند. با توجه به اهداف برنامه های توسعه ای مانند برنامه هفتم توسعه و استراتژی های اقتصادی دولت، این شرکت ها می توانند به عنوان پیشران های اصلی در تحقق اهداف کلان اقتصادی و رفع چالش های موجود در زمینه هایی همچون توسعه پایدار، اشتغال زایی و بهبود کیفیت زندگی به شمار روند.

· تاثیر تغییرات جمعیتی و بازار کار بر شرکت های نیمه دولتی

تحولات جمعیتی در ایران، از جمله افزایش جوانان تحصیلکرده و کاهش نرخ رشد جمعیت، می تواند بر نحوه عملکرد و نیازهای شرکت های نیمه دولتی تاثیر بگذارد. این تغییرات موجب می شود که شرکت ها نیاز به جذب نیروی کار متخصص و به کارگیری استراتژی های منعطف در زمینه آموزش و توسعه نیروی انسانی پیدا کنند. از سوی دیگر، تغییرات در بازار کار و افزایش تمایل به کارآفرینی و پروژه های مستقلمی تواند چالش هایی را برای این شرکت ها به همراه داشته باشد که باید برای آن ها تدابیری اتخاذ کنند.

تمرکز بر توسعه مسئولیت اجتماعی شرکت ها

در آینده، بیشتر شرکت های نیمه دولتی به سوی مدل های تجاری پایدار و مسئولیت اجتماعی حرکت خواهند کرد. این شرکت ها نه تنها باید به سودآوری توجه کنند، بلکه باید نقش خود را در حفظ محیط زیست، کاهش نابرابری ها و مشارکت در پروژه های اجتماعی نیز ایفا کنند. در این راستا، شرکت های نیمه دولتی می توانند با تکیه بر مشارکت های عمومی و خصوصی، به تاثیرات اجتماعی مثبت بیشتری دست یابند.

یکی از مهم ترین ویژگی های شرکت های نیمه دولتی در ایران، نقش آن ها در ایجاد اشتغال و توسعه زیرساخت های کلان کشور است. بسیاری از پروژه های ملی، مانند توسعه شبکه های انرژی، ساخت و بهره برداری از راه آهن و بنادر، توسط این شرکت ها اجرا می شود. بااین حال، اتکای بیش ازحد به منابع دولتی، باعث شده است که بسیاری از این شرکت ها انگیزه کافی برای افزایش بهره وری و بهینه سازی فرآیندهای خود نداشته باشند.

الزامات حکمرانی نوین برای بهبود بهره وری در شرکت های نیمه دولتی

برای حل چالش های بهره وری در شرکت های نیمه دولتی و تبدیل آن ها به بازیگران موثر اقتصادی، اتخاذ سیاست های حکمرانی نوین ضروری است. برخی از مهم ترین این الزامات عبارت اند از:

الف .افزایش شفافیت و نظارت موثر: اصلاح ساختارهای نظارتی، ایجاد سامانه های شفاف اطلاعاتی و اجرای قوانین ضد فساد می تواند به بهبود بهره وری و کاهش هزینه های عملیاتی کمک کند.

ب . واگذاری تدریجی سهام و کاهش وابستگی به دولت: خصوصی سازی تدریجی و ارائه سهام این شرکت ها در بورس می تواند موجب افزایش رقابت پذیری و کارایی آن ها شود. نمونه های موفقی مانندSaudi Aramco نشان داده اند که عرضه عمومی سهام، به بهبود مدیریت و افزایش بهره وری منجر خواهد شد.

ج.استفاده از فناوری های نوین و دیجیتالی سازی: بهره گیری از فناوری های پیشرفته، ازجمله هوش مصنوعی، داده کاوی و بلاک چین، می تواند فرآیندهای عملیاتی این شرکت ها را بهینه کند و هزینه های اضافی را کاهش دهد.

د.افزایش استقلال مدیریتی و اتخاذ تصمیمات مبتنی بر کارایی: مدیران این شرکت ها باید بر اساس شایستگی انتخاب شوند و استقلال بیشتری در تصمیم گیری های استراتژیک داشته باشند. این امر می تواند زمینه ساز افزایش نوآوری و بهره وری در بلندمدت شود.

ه.توسعه همکاری های بین المللی و جذب سرمایه گذاری خارجی: برای افزایش بهره وری، شرکت های نیمه دولتی باید به دنبال همکاری های بین المللی باشند و از تجربیات موفق کشورهای دیگر استفاده کنند.

با اتخاذ سیاست های نوین حکمرانی، افزایش شفافیت مالی، کاهش وابستگی به دولت، و استفاده از فناوری های نوین، این شرکت ها می توانند به بازیگران کلیدی در رشد اقتصادی ایران تبدیل شوند. اصلاحات ساختاری و اجرای الزامات حکمرانی نوین، نه تنها بهره وری این شرکت ها را افزایش خواهد داد، بلکه نقش آن ها را در توسعه اقتصادی کشور تقویت خواهد کرد.

https://www.npo.gov.ir/productivity-journal/%D9%85%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A8%D9%87%D8%B1%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87-%D8%AF%DB%8C%D8%AC%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84-%D8%A8%D9%87%D9%85%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-1403