بررسی تحولات اجتماعی زمینهای کشاورزی بین النهرین از صدر اسلام تا قرن پنجم هجری

ظهور و افول تمدنهای خاور نزدیک ذاتا با کشاورزی، تولید و فراوری مازاد آن گره خورده و تمرکز بر آن موجب پیشرفت فنآوری، درنهایت به انباشت ثروت منتهی شده است؛ اما عملکرد نابخردانه، شرایط نامناسب و ناکافی، نتیجه ای جز گرسنگی، خشونت و جنگ به دنبال نداشته است . دشت آبرفتی بین النهرین کاملا مناسب برای تولید محصولات کشاورزی بود. قبل از ظهور دین مبین اسلام، زمینهای کشاورزی یا تحت تملک طبقه حاکم و اشراف، معابد و یا در دست کشاورزان آزاد بودند. آنها برای حفظ و رشد تولیدات کشاورزی، اموری مانند رسیدگی به سازوکارهای آبیاری و ساخت کانالهای آب و وضع قوانین در این رابطه را در دستور کار خود قرار میدادند. اسناد فراوانی به دست آمده که تا حدود زیادی بیانگر مناسبات و روابط بین ملاکین و کشاورزان است. مسلمانان صدر اسلام پس از فتح منطقه، سرزمین حاصل خیر، مستعد و ثروتمندی در اختیار داشتند که باید وضعیت مالکیت و مدیریت آن برای بهره وری و بهینه سازی کشاورزی منطقه موردتوجه قرار میگرفت؛ ازاینرو حکومت اسلامی از زمان خلفای راشدین به بعد مدیریت و واگذاری این زمینها را به عهده گرفت. در این پژوهش سعی شده تا زمینهای منطقه مورد بررسی قرار گرفته و فعالیتهای حدود پنج قرن صدر اسلام مورد ارزیابی و دقت قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

بین النهرین ، زمین کشاورزی ، کانال آب ، امویان ، عباسیان