بررسی و تحلیل تصویر در تمهیدات عین القضات همدانی

عین القضات همدانی (525 م) یکی از مشهورترین عارفانی است که آثارگوناگونی از او در زمینه­های عرفان، فلسفه و دین به زبان­های فارسی و عربی برجای مانده است. تمهیدات، یکی از مهم­ترین آثار فارسی اوست که گذشته از اهمیتی که در عرفان دارد، از نظر نثر شاعرانه و زبان تصویری و خیال انگیز، شایان توجه است. این مقاله به بررسی شگردهای تصویرساز عین القضات در این اثر پرداخته و نمونه­هایی از آن را در مقابل دید مخاطبان قرار می­دهد. استعاره محوری عین القضات را در این کتاب، تقابل تشکیل می­دهد. ضعف زبان روزمره و ناتوانی آن در بیان تجربیات ناب روحی عارف، عاملی است تا کلام او سرشار از تخیل، عاطفه، موسیقی و سایر عناصر خیال­انگیز باشد. بر اساس یافته­های این پژوهش، تشبیه، تمثیل، کنایه و رمز به همراه بیان نقیضی، مجاز، تلمیح از پر بسامدترین شگردهای تصویر سازی هستند که از نثر کتاب آشنایی­زدایی کرده و باعث فردیت و تشخص این اثر از سایر نثرهای گفتمان محور صوفیه شده است. عناصر تصویرساز تمهیدات، کارکرد ایضاحی و روشنگرانه دارند و از خاستگاه طبیعی و دینی برخوردارند. بسامد بالای واژه­های دیداری اثر، بیانگر طریقت عشق و جمال­پرستی عین القضات است. 

کلیدواژه ها:

عین القضات همدانی ، تمهیدات ، تصویر ، نثر عرفانی ، نثر شاعرانه