عملکرد دانه گندم و محتوای رطوبتی خاک تحت تاثیر فاصله ردیف و جهت شخم در کشتزار دیم

سابقه و هدف: نگهداری آب در خاک و افزایش محتوای رطوبتی خاک در پیرامون ریشه اولین راه برای افزایش عملکرد محصول به ویژه در زمین های دیم است. روش های کشاورزی همراه با ویژگی های ذاتی خاک (بافت خاک، ساختمان خاک و ...) می توانند بر نگهداری آب در خاک و در نتیجه تولید محصول موثر باشند. بسیاری از دیمزارهای ایران در منطقه نیمه خشک واقع شده و معمولا در جهت شیب شخم خورده که رواناب را تسریع کرده و از این رو فرسایش خاک افزایش می یابد. تغییر جهت شخم از موازی شیب به روی خطوط تراز اولین راهکار برای حفظ آب در خاک است. با این حال تغییر جهت شخم با توجه به برخی از محدودیت های مزرعه و مشکلات رفت و آمد ماشین ها کمتر امکان پذیر است. انتخاب فاصله ردیف مناسب در کشتزار دیم شخم خورده در جهت موازی شیب برای حفاظت آب و خاک و تولید محصول حائز اهمیت است. لذا این مطالعه با هدف بررسی دو فاصله ردیف رایج و دو جهت شخم بر نگهداری آب و عملکرد محصول در کشتزارهای دیم در منطقه نیمه خشک انجام شد. مواد و روش ها: این مطالعه در کشتزاری دیم با شیب حدود 10 درصد در استان زنجان طی دوره رشد گندم پاییزه از مهر 1394 تا تیر 1395 انجام شد. در مجموع 12 کرت آزمایشی (5/1 متر × 5 متر) به منظور بررسی اثرات دو فاصله ردیف (25 سانتی متر و 20 سانتی متر) و دو جهت کشت (موازی شیب و روی خطوط تراز) بر محتوای آب خاک و عملکرد دانه گندم انجام شد. خصوصیات خاک با استفاده از روش های رایج آزمایشگاهی تعیین شد. محتوای رطوبتی خاک با استفاده از دستگاه انعکاس سنجی حوزه زمانی (TDR) طی دوره رشد اندازه گیری شد. تغییرات فصلی محتوای رطوبتی خاک برای تیمارهای مختلف طی دوره رشد تعیین شد. رابطه بین عملکرد دانه گندم و محتوای رطوبتی خاک برای تیمارهای مختلف شخم تعیین شد. برای تعیین عملکرد دانه گندم، بوته-های گندم از سطح کرت در اوایل تیر با دست برداشت شد. یافته ها: نتایج نشان داد که محتوای رطوبتی خاک و عملکرد دانه گندم تحت تاثیر جهت شخم (به ترتیب 001/0> p و 01/0> p) و فاصله ردیف کشت (به ترتیب 001/0> p و 05/0> p) قرار گرفتند. میانگین محتوای رطوبتی خاک در روش شخم روی خطوط تراز نزدیک به 16 درصد بیشتر از مقدار آن در روش شخم در جهت شیب بود. میانگین محتوای رطوبت خاک در شرایط تیمار کشت با فاصله ردیف 25 سانتی متر 4/14 درصد بود که حدود 11 درصد بیشتر از مقدار آن در شرایط کشت با فاصله ردیف 20 سانتی متر بود. در تمام فصول محتوای رطوبت حجمی خاک در تیمارهای شخم خورده روی خطوط تراز و فاصله ردیف کشت 25 سانتی متر بیشتر از مقدار آن در روش شخم موازی شیب و فاصله ردیف 20 سانتی متر بود. در فصل بهار بیش ترین اختلاف رطوبتی خاک بین دو جهت شخم (57/2 درصد) و دو فاصله ردیف کشت (6/1 درصد) مشاهده شد. عملکرد دانه گندم در روش شخم روی خطوط تراز (1330 کیلوگرم در هکتار) و فاصله ردیف کشت 25 سانتی متر (1200 کیلوگرم در هکتار) بود که حدود 40 و 11 درصد بیشتر از مقدار آن در روش شخم موازی شیب و فاصله ردیف 20 سانتی متر بود. روابط معنی داری بین عملکرد دانه و محتوای رطوبتی خاک در دو جهت شخم و دو فاصله ردیف کشت مشاهده شد. نتیجه گیری: این مطالعه نشان داد که جهت شخم در مرتبه اول و فاصله ردیف کشت در مرتبه دوم به عنوان عوامل موثر بر محتوای رطوبتی خاک و عملکرد دانه گندم هستند. بکارگیری فاصله ردیف کشت 25 سانتی متر همراه با روش شخم روی خطوط تراز بهترین اقدام برای افزایش نگهداری آب در خاک و افزایش عملکرد دانه گندم است. اهمیت این دو روش کشت در فصل بهار با بارش های شدید و پیاپی، آشکار است.

کلیدواژه ها:

تغییرات فصلی ، روش های کشت ، منطقه نیمه خشک ، نگهداشت آب