اثر قرق بر رواناب، غلظت رسوب و هدررفت خاک در کرت های فرسایش در حوزه آبخیز معرف خامسان در استان کردستان

سابقه و هدف: امروزه انجام طرح های مدیریتی آبخیزداری و مرتع داری نقش مهمی در مدیریت منابع آب و خاک در سرتاسر جهان ایفا می کنند. اگرچه پروژه های آبخیزداری و مرتع داری به عنوان یک رویکرد برای توسعه بخش های روستایی و مدیریت منابع طبیعی از اهمیت قابل توجهی برخوردارند، اما بیش تر مطالعات به بررسی اثر آن ها بر رسوب پرداخته اند و اثر آن ها بر فرسایش خاک کم تر مورد توجه بوده است. این در حالی است که مطالعه اثربخشی همه جانبه این طرح ها برای تجزیه و تحلیل عمل کرد آن ها در دست یابی به اهداف طرح ضروری می باشد . لذا پژوهش حاضر به منظور بررسی اثر عملیات قرق بر متغیرهای رواناب، غلظت رسوب و هدررفت خاک در کرت های فرسایش و در مقیاس رگبار انجام شد. مواد و روش ها: پژوهش حاضر در زیرحوزه های نمونه و شاهد به ترتیب دارای و بدون عملیات قرق با مساحت های 54/107 و 15/110 هکتار در جنوب غربی در حوزه معرف خامسان در جنوب استان کردستان در کشور ایران با مساحت 27/4337 هکتار انجام گرفت. به منظور اندازه گیری مقادیر رواناب و هدررفت خاک تعداد سه کرت با ابعاد 13/22 در 83/1 متر در هر یک از دامنه های غربی، شمالی و شرقی نصب شدند. تیمار قرق در کرت های مستقر در زیرحوزه نمونه از سال 1386 اجرا شد. سپس داده های حجم و ضریب رواناب، غلظت رسوب و هدررفت خاک برای 52 رگبار مربوط به سال های 1388 تا 1393 در حوزه آبخیز معرف خامسان مورد اندازه گیری قرار گرفت. یافته ها: نتایج پژوهش حاضر نشان داد که عملیات قرق بر حجم رواناب، غلظت رسوب و هدررفت خاک در کرت های فرسایش و در مقیاس رگبار اثر کاهنده و معنی داری (05/0p≤) داشت. در نهایت کاهش متغیرهای حجم و ضریب رواناب، غلظت رسوب، هدررفت خاک و رسوب دهی رگبار پس از اعمال قرق به ترتیب برابر 68/15، 13/6، 67/16، 37/24 و 43/21 درصد مشاهده شد. متغیرهای حجم رواناب، هدررفت خاک و رسوب دهی در کرت های فرسایش مستقر در دو زیرحوزه نمونه (قرق) و شاهد (غیر قرق) دارای اختلاف معنی دار (p ≤ 05/0) بودند. متغیر غلظت رسوب نیز مقدار آماره P برابر با 058/0 داشت و لذا تغییرات آن نیز در اثر قرق در سطح اعتماد نزدیک به 95 درصد معنی دار ارزیابی گردید. به عبارت دیگر مقادیر مربوط به متغیرهای مذکور در حوزه نمونه که تحت شرایط قرق بوده و پوشش گیاهی آن غنی تر بود به طور معنی داری کم تر بود. نتیجه گیری: با توجه به نتایج به دست آمده می توان بیان نمود که تیمار قرق با افزایش تراکم پوشش گیاهی موجب افزایش نفوذ و کاهش رواناب، غظت رسوب و هدررفت خاک در مقیاس کرت گردید.

کلیدواژه ها:

مدیریت پوشش گیاهی ، حفاظت خاک ، حوزه آبخیز خامسان ، مدیریت حوزه آبخیز