بررسی خدمت اکوسیستم تولید آب با استفاده از نرم افزار InVEST (مطالعه موردی: حوزه آبخیز دلیچای)

سابقه و هدف: مزایای متعددی که انسان ها از اکوسیستم ها بدست می آورند را خدمات اکوسیستم می نامند. این خدمات دارای طیف گسترده ای هستند و یکی از باارزش ترین آن ها خدمات تولید آب است. تولید آب به معنای مجموع میانگین بلند مدت جریان سالانه رودخانه ها و تغذیه سفره های آب زیرزمینی بوسیله بارش می باشد. با توجه به بهره برداری های مختلف از اراضی و تفاوت در میزان تولید آب در هر یک از این کاربری ها برآورد و پیش بینی تولید آب هر یک از این اراضی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. لذا هدف از این مطالعه بررسی و نقشه سازی میزان تولید آب در کاربری های مختلف اراضی از جمله مرتع، کشاورزی، مناطق مسکونی، زمین بایر و ذخیره گاه ارس است تا بتوان بوسیله آن تصمیمات مدیریتی مناسب تر در راستای توان منطقه اتخاذ کرد و توان هر کاربری اراضی در میزان تولید آب را مشخص کرد. مواد و روش ها: این تحقیق در حوزه آبخیز دلیچای که از زیرحوزه های شمالی حوزه آبخیز حبله رود واقع در استان تهران است، انجام شد. تولید رواناب در این مدل بر پایه منحنی بادیکو محاسبه گردید که در واقع میزان رواناب هر پیکسل را از بارش منهای بخشی از آب که تبخیر و تعرق می شود، مشخص می کند. داده های مورد نیاز این مدل شامل نقشه های مرز حوزه، بارش، تبخیر و تعرق پتانسیل، عمق خاک، آب قابل دسترس گیاه و کاربری های اراضی و پوشش گیاهی و همچنین یک جدول خصوصیات بیوفیزیکی می باشد که در نرم افزار InVEST 3.3.2 وارد شده و بوسیله آن به مدل و نقشه سازی میزان تولید آب پرداخته شد. یافته ها: پس از وارد کردن داده های مورد نیاز مدل و همچنین مقایسه نتایج اولیه بدست آمده با داده های واقعی در خروجی حوزه، اقدام به کالیبراسیون مدل توسط پارامتر هیدروژئولوژیکی Z گردید و در نهایت نتایج نهایی پس از کالیبراسیون بدست آمد. طبق نتایج میزان تولید رواناب در کل حوزه آبخیز دلیچای به طور سالانه حدود 42 میلیون متر مکعب است. نتایج مربوط به کاربری های مختلف نشان دهنده این است که بیشترین میزان تولید رواناب در کاربری ها با مقدار 992/2923 متر مکعب در هکتار مربوط به زمین های بایر بوده و پس از آن کاربری مناطق مسکونی و مرتع با مقدار 408/2370 و 36/1263 متر مکعب در هکتار بترتیب بیشترین مقدار را داشتند. همچنین کمترین میزان تولید رواناب مربوط به ذخیره گاه ارس با مقدار 04/459 متر مکعب در هکتار بوده است. نتیجه گیری: نتایج این تحقیق نشان داد که مدل InVEST با وجود اینکه از اطلاعات نسبتا کم و قابل دسترسی استفاده می کند، کارایی بالایی دارد و به وسیله آن می توان خدمات اکوسیستم را نقشه سازی کرد و در تصمیمات مدیریتی از آن استفاده کرد. عوامل فیزیوگرافی و اقلیمی تاثیر فراوانی بر میزان تولید رواناب در سطح حوزه آبخیز دارند که می توان از بین این عوامل ارتفاع و بارش را تاثیر گذارترین آن ها نامید. البته نبابد از تاثیر نوع پوشش گیاهی و میزان آن نیز بر تولید رواناب چشم پوشی کرد. لذا با توجه به اهمیت فراهم سازی آب و مشکلات موجود در تامین آب برای مردم ساکن در منطقه با استفاده از این مدل یا سایر مدل ها می توان برآورد نسبی از میزان رواناب جاری شده و نقش پوشش گیاهی در کاهش آن داشت.

کلیدواژه ها:

خدمات اکوسیستم ، کاربری اراضی ، مدل InVEST ، تولید آب