مکان یابی نواحی مستعد اجرای سامانه های نوین آبیاری (موضعی–بارانی–کم فشار) با تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در GIS (مطالعه موردی شهرستان اسفراین- خراسان شمالی).

سابقه و هدف: اجرای روش های مختلف آبیاری در نواحی متفاوت، متاثر از عواملی مانند شرایط اقلیمی، کیفیت آب، وضعیت توپوگرافی، مشخصات خاک، نوع محصول و عوامل اقتصادی- اجتماعی است، وجود برخی محدودیت ها در هر یک از عوامل فوق در منطقه مورد مطالعه منجر به تغییر سامانه آبیاری پیشنهادی می گردد. مسائل و موضوعات مربوط به انتخاب روش آبیاری پیشنهاد شده با شاخص های کمی و کیفی مورد بررسی قرار می گیرد، امکان استفاده از این دو به طور همزمان در روش پردازش تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی، آن را به یک ابزار قدرتمند برای تحلیل مسائل در این بخش تبدیل نموده است. با توجه به مطالب فوق و قدرت فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در رابطه با تصمیم گیری برای انتخاب روش آبیاری مناسب برای منطقه و قوی تر شدن آن در تلفیق با سامانه ی اطلاعات جغرافیایی و بکارگیری کمتر این دو با یکدیگر در مطالعات انجام شده در سنوات گذشته در مناطق مختلف کشور و همچنین خراسان شمالی و به خصوص شهرستان اسفراین، نسبت به مطالعه آن اقدام شد. مواد و روش ها: این پژوهش در شهرستان اسفراین، از توابع استان خراسان شمالی و بین مدارهای 57 درجه و 30 دقیقه طول شرقی و 37 درجه و 4 دقیقه عرض شمالی و مساحت کل 5192 کیلومترمربع است انجام شده است. در این تحقیق روشی برای امتیازدهی به عوامل تاثیرگذار در انتخاب سامانه های آبیاری نوین، بسط و ارائه شده است. در این روش میزان تاثیر عوامل مختلف با استفاده از ارقام صحیح (3+) تا (3-) در هفت درجه امتیازگذاری می شوند. به منظور تاثیر بیشتر عوامل مهم تر و یا جلوگیری از اثرگذاری یکسان عوامل با درجه اهمیت متفاوت، ضریبی به عنوان وزن هر عامل، لحاظ گردیده است. این ضریب بر اساس شرایط پروژه با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی تعیین می شود. با تلفیق فرایند تحلیل سلسله مراتبی و سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، این وزن در لایه های اطلاعاتی واردشده ضرب شده است. امتیاز نهایی، از جمع جبری امتیازات به دست آمده هر عامل برای هر منطقه به دست می آید. این امتیاز درواقع پتانسیل استفاده از هر یک از سامانه های آبیاری نوین است. داده های مربوط به این تحقیق، از بانک اطلاعاتی آبیاری تحت فشار مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان اسفراین تهیه گردیده است. یافته ها: در تحقیق حاضر مکان یابی روش های آبیاری نوین برای 77075 هکتار از اراضی مستعد کشت آبی (زراعت و باغ ها) شهرستان اسفراین انجام شد و نتایج به صورت نقشه هایی که در آن امتیازات هر منطقه از محدوده طرح برای هر یک از سامانه های آبیاری نوین نشان داده شده است، ارائه شد. نتایج این تحقیق نشان داد که: از مجموع 77075 هکتار از اراضی که به عنوان محدوده مطالعاتی محسوب می گردد، مساحت 58835 هکتار معادل 5/76 درصد محدوده مناسب برای سامانه آبیاری کم فشار، 17105 هکتار معادل 22 درصد محدوده مناسب برای سیستم آبیاری موضعی و1135 هکتار معادل 5/1 درصد محدوده مناسب برای سیستم آبیاری بارانی است. نتیجه گیری: سیستم آبیاری کم فشار در اکثریت منطقه به جز نواحی شمالی به دلیل وضعیت توپوگرافی نامناسب، بالاترین امتیاز را کسب کرده است؛ بنابراین، روش آبیاری کم فشار جهت بالا بردن راندمان آبیاری در اکثریت محدوده پیشنهاد می گردد و در سایر مناطق (شمالی)، سیستم آبیاری موضعی به عنوان بهترین سامانه آبیاری نوین انتخاب شده است.

کلیدواژه ها:

سامانه های نوین آبیاری ، فرایند تحلیل سلسله مراتبی ، GIS