آمایش کاربری های چندگانه جنگل های زاگرس از نظر عوامل کلان اقتصادی – اجتماعی و سیاستی (مطالعه موردی، استان ایلام، شهرستان بدره، جنگل کبیرکوه)

چکیده سابقه و هدف در اجرای آمایش سرزمین، پس از ارزیابی قابلیت های بوم شناختی و اقتصادی- اجتماعی در سطح واحدهای برنامه ریزی، اولویت بند ی کاربری ها و فعالیت های ناسازگار از نظر عوامل کلان اقتصادی- اجتماعی و سیاستی در سطح واحد منطقه مورد مطالعه نیز ضروری است. هدف این تحقیق بررسی کاربرد فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP) در اولویت بندی کاربری های ناسازگار از نظر عوامل کلان غیر بوم شناختی (اقتصادی، اجتماعی و سیاستی) و در راستای آمایش کاربری های چندگانه جنگل های زاگرس بود. تاکنون تحقیق قابل استناد مناسبی در این خصوص انجام نشده است. مواد و روش ها این پژوهش در بخشی از جنگل های زاگرس در دامنه شمالی کوه کبیرکوه واقع در شهرستان بدره در استان ایلام انجام شد، در اجرای این کار فهرست کاربری ها و فعالیت های چندگانه جنگل به صورت متناسب با شرایط حوضه رویشی زاگرس با استفاده از منابع تحقیقاتی موجود تهیه شد. بر این اساس، تعداد 11 کاربری یا فعالیت ناسازگار، شامل جنگل و مرتع، مرتع درخت دار(مشجر)، مرتع، باغدای دیم، زراعت و جنگل، زراعت، احیای بوم سازگان گیاهی، پیکنیک و کمپینگ، اسکی روی برف، صخره نوردی و حفاظت محیط زیست از نظر عوامل کلان اقتصادی، اجتماعی و سیاستی با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه ای اولویت بندی شد. در این راستا، معیارهای کلان اقتصادی، اجتماعی و سیاستی مربوط به سیاست های منابع طبیعی کشور بر اساس منابع سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404، قوانین جاری منابع طبیعی و سیاست های کلی محیط زیست کشور و با استفاده از روش دلفی انتخاب و در قالب مدل ANP خوشه بندی شدند. سپس، ارتباط شبکه ای عناصر و خوشه های مدل مذکور نیز با استفاده از روش دلفی تعیین گردید. بر اساس مدل خوشه بندی مذکور، ارجحیت عوامل غیر بوم شناختی کلان در قالب سه معیار اقتصادی، اجتماعی و سیاستی مورد ارزیابی قرار گرفت. در این مدل، معیار عوامل اقتصادی به دو زیر معیار اشتغال و سود ویژه؛ معیار عوامل اجتماعی به چهار زیر معیار معارضات محلی، نرخ باسوادی، فرهنگ منابع طبیعی و نوع کاربری فعلی؛ و معیار عوامل سیاستی به سه زیر معیار حفاظت و احیای پوشش گیاهی، حفظ آب و خاک و افزایش سطح سفره های زیرزمینی و اتکا به منابع داخلی در توسعه کشور تقسیم شد. وزن دهی معیارها و زیرمعیارها نیز با مقایسه جفتی آن ها بر اساس معیار 9 کمیتی ساعتی و با اخذ نظرات کارشناسی در قالب پرسشنامه انجام شد. یافته ها نتایج نشان داد که بین عناصر و خوشه های مدل اولویت بندی غیر بوم شناختی کاربری ها و فعالیت های چندگانه جنگل، ارتباط شبکه ای و وابستگی متقابل متعدد وجود داشت. رتبه بندی کاربری ها با استفاده از ANP نیز نشان داد که بیشترین اولویت به ترتیب به سه فعالیت مربوط به گردشگری، شامل پیکنیک و کمپینگ، اسکی روی برف و صخره نوردی و کم ترین اولویت به ترتیب به دو کاربری مرتع و مرتع درخت دار تخصیص یافت. کاربری های احیای پوشش گیاهی، باغداری دیم، جنگل و مرتع، حفاظت محیط زیست، زراعت دیم و زراعت و جنگل به ترتیب در اولویت های چهارم تا نهم قرار داشتند. نتیجه گیری با توجه به ارتباط شبکه ای عوامل اقتصادی، اجتماعی و سیاستی موثر در مدیریت منطقه جنگلی مورد مطالعه، استفاده از فن ANP در اولویت بندی مناسب کاربری های چندگانه جنگل های زاگرس توصیه می شود.

کلیدواژه ها:

واژه های کلیدی: فنANP ، جنگل های زاگرس ، عوامل اقتصادی- اجتماعی ، کاربری های چندگانه جنگل