آجرکاری در مسجد جامع ملک زوزن

یکی از بناهای رفیع و تاریخی خواف که در بستر وسیع دشت زوزن با قامتی استوار قد برافراشته و سپر باد و باران قرار گرفته است مسجد مدرسه ملک زوزن می باشد. این بنا در66 کیلومتری جنوب غربی خواف واقع است. مسجد زوزن تنها بنای آجری بر جای مانده از بقایای شهر تاریخی زوزن و یادمانی ارزشمند از شکوه و عظمت این منطقه است. نام بنا برگرفته از ملک معظم ابوبکر بن علی زوزنی، بزرگترین حکمران این خطه است و دومین مسجد تاریخ دار دوره خوارزمشاهیان است که به استناد کتیبه موجود در سال 615 ه.ق و یک سال پس از آن در حال ساختمان بوده است. آنچه از معماری بنا باقی مانده دو ایوان کوچک و بزرگ مقابل هم در اضلاع شرقی غربی است که هسته بنای عظیمی بوده که به عنوان مسجد مدرسه بنیان گردیده و به دلیل حملات سپاهیان مغول در 617 ه.ق کار بنای آن نیمه تمام رها شده است.نمای ایوان شرقی دارای کتیبه خط کوفی و تزیینات آجر کاری با تلفیقی از کاشی فیرزهای رنگ مزین به نقوش هندسی و دو ستون نمای تزیینی است. نمای ایوان غربی نیز آراسته به محرابی ساده و عناصر تزیینی ارزشمند نظیر آجر کاری و تلفیق آن با کاشی کاری، کتیبههای خط کوفی و نسخ، نقوش هندسی و گیاهی است. قامت استوار این بنا در دو ایوان رو در رو و با فاصله 45 متر از یکدگر واقع شده است سقف این ایوانها دستخوش حوادث طبیعی گردیده و دیوارههای بجا مانده از آن حدود 20 متر ارتفاع دارد. عظمت و شکوه مسجد زوزن نه در این دشت خشک ، بلکه در سطح استان خراسان بی نظیر است. به حق هم در عظمت و قدمت این بنا و نوع معماری آن جذبه ای است که هر بیننده و اهل پژوهش و تحقیقی را به خود فرا خوانده، تا بر پیکره پیر حوادث دیده اش نظاره کنند و بر هنر و ذوق و سلیقه سازندگانش آفرین گویند. این مقاله با استفاده از منابع کتابخانهای و عکاسی و به روش تحلیلی_توصیفی به بررسی و معرفی تزئینات زیبای این بنا پرداخته است.

کلیدواژه ها:

عناصر تزئینی ، کتیبه ، کاشیکاری ، آجرکاری