مصلحت در دین از منظر اندیشمندان مسلمان

واژه مصلحت که عموما با مفاهیمی همچون سود ، فایده و شایستگی همراه است، اساسا در قرآن مجید بکار نرفته، اما مشتقات این کلمه یعنی صلاح ، اصلاح ، صالح و مشابه آن در جای جای این کتاب آسمانی مشاهده می شود. به عنوان مثال عمل صالح که در قرآن و روایات با ویژگی خاصی از آن یاد شده و تقریبا هم سنگ ایمان قلمداد شده است ، از مشتقات پر کاربرد آن محسوب می شود . صلاح متضاد با مفهوم فساد است. و فرد صالح در مقابل انسان فاسد قرار می گیرد . بررسی کارکردهای مفهوم مصلحت در سیره وسنت نبوی و ائمه اطهار نشان می دهد این موضوع از اهمیت ویژه ای در تاریخ فقه شیعه برخودار بوده است. همچنین مشی خلفای راشدین و سایر دانشمندان مسلمان دراین زمینه، بیانگر آن است که هر چند از آغاز شکل گیری نحله های فکری در جهان اسلام ، مفهوم مصلحت نزد فقهای اهل سنت به عنوان مصالح مرسله یکی از منابع استنباط احکام شرعی در کنار کتاب خدا ، سنت ، اجماع و قیاس محسوب می شد، اما نمی توان از نقش غزالی در توسعه همه جانبه این مفهوم در فقه اهل سنت غافل شدموضوعی که در نزد فقهای شیعه همواره به عنوان یک منبع فرعی و از منابع وابسته به عقل قلمداد شده است. در این میان دیدگاه امام خمینی به عنوان یگانه فقیهی که در تاریخ اسلام موفق به تاسیس حکومت شیعی شد، یک استثناء محسوب می شود. تاکیدهای ایشان بر کاربرد مصلحت در استنباط احکام حکومتی، به حدی است که عملا مصلحت نه به عنوان یک فرع بلکه به عنوان یکی از اضول قانون اساسی و روش حکومت داری نقش آفرین شد. این موضع، برای اولین بار، منجر به تشکیل مجمع قانون گذاری تحت همین عنوان گردید که کارکرد موثری در برون رفت جامعه از چالش های قانونی موجود میان مجلس و شورای نگهبان دارد.

کلیدواژه ها:

مصلحت ، قرآن ، سنت ، سیره ، غزالی ، امام خمینی