نقش بازآفرینی اصول معماری کاروانسراها در ارتقای کیفیت مجتمع های خدماتی- رفاهی بین راهی

ایران دارای میراثی ارزشمند در معماری کاروانسراها و بناهای بین راهی است که طول زمان نمایانگر اصولی بودند که تداومی مستمر در معماری این بناها داشته و موجب فضاهایی بهینه و مناسب برای آرامش و امنیت مسافران شده اند. در دوران معاصر که تحولات سیاسی و اجتماعی و تغییر سیستم حمل ونقل، تغییرات مهمی در روال ساختار اجتماعی و اقتصادی ایران ایجاد کرده است، معماری بناهای بین راهی و مجتمع های خدماتی-رفاهی نیز به کلی متحول شده اند. هدف این پژوهش، نگاه بنیادی به مفاهیم و اصول معماری بناهای بین راهی ایران برای شناسایی مفاهیم بنیادی و ارزش ها و تشریح راهکارهای آن ها برای ایجاد فضاهایی مناسب برای مسافران است. معمار سنتی در ساخت کاروانسراها سعی در خلق فضای کیفی داشته است که با طبیعت نیز هم آوا باشد. درک این مهم که هدف طراحان این بناها فراتر از جلب مخاطب و تامین نیازهای اولیه رهگذران جاده ها بوده است، ضرورت بررسی و مطالعه اصولی که در معماری این بناها به کاررفته است را روشن می سازد. این پژوهش از روش تحقیق توصیفی تحلیلی در بستری از مطالعات کتابخانه ای و میدانی بهره گرفته است و به بررسی اصول به کاررفته در طراحی بناهای بین راهی ایرانی تا اواخر دوران قاجار می پردازد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که معماری این بناها دارای اصول و مفاهیم بنیادی هستند که در طول زمان تکامل یافته اند و موجب خلق فضاهایی مطلوب برای مکث و آرامش مسافران و بناهایی بهینه و منطبق با محیط زیست گردیده اند. تمامی این اصول به ایجاد رابطه کیفی انسان با محیط و مکان می انجامد. متاسفانه بی اعتنایی به این اصول در بناهای بین راهی و مجتمع های خدماتی-رفاهی امروز سبب گسستگی و پراکندگی فضایی شده است که درنتیجه مشکلاتی از قبیل کاهش حس مکان، حس تعلق، آرامش، امنیت و عدم استفاده بهینه از مصالح و انرژی را به وجود آورده است. بهره گیری از آموزه های معماری سنتی و پیشینه فرهنگی کشورمان و بازآفرینی مجدد مفاهیم آن ها می تواند به ارتقای کیفیت فضاهای بین راهی بیانجامد.

کلیدواژه ها:

معماری ایران ، بناهای بین راهی ، مجتمع ها خدماتی-رفاهی ، کاروانسرا ، کیفیت فضایی