مقدمه ای برآینده نگری قنات و ارائه سناریوی پیشنهادی با تاکید بر حکمرانی آب

آب یکی از منابع حیاتی توسعه جوامع در زمینه های مختلف است. در ایران نیز از دوره های قدیم تا به امروز آب نقشی بی بدیل در توسعه کشاورزی، صنعتی، روستایی و شهری داشته است. ابداع قنات، این الگوی بی بدیل و میراث ماندگار جامعه ایرانی، نمونه ای از سختکوشی و نیز اهمیت آب و تامین آن در فلات ایران بخصوص در بخش های مرکزی آن بوده است. در سال های اخیر بدلیل تغییرات اقلیمی، خشکسالی های مداوم و نیز الگوهای بهره برداری پر آبخواه؛ ضمن اینکه آب اهمیت مضاعفی یافته است، کم آبی و بحران های اجتماعی، زیست محیطی و توسعه ای آن به چالش های جدی و اساسی تبدیل شده اند. از این رو، آینده نگری در حوزه مدیریت منابع آب و از جمله قنات به منظور دستیابی به راهبردها و نقشه راه صحیح به مقوله ای مهم و اساسی تبدیل شده است. از این رو، هدف این مقاله آینده نگری قنات بعنوان یکی از منابع تامین آب بخصوص در نواحی روستایی و با توجه به سایر ظرفیت های آن با تاکید بر حکمرانی آب می باشد. لذا با توجه به وابستگی و ارتباط نسبتا متقابل منابع مختلف آب با یکدیگر و نیز با توجه به اجماع علمی مبنی بر مدیریت یکپارچه و جامع منابع آب، یقینا نمی توان آینده نگری قنات را بدون توجه به سایر منابع آب دنبال نمود. بر این اساس، در این پژوهش در چارچوب روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و رویکرد آینده پژوهشی بر مبنای سناریو (اکتشافی)، ابتدا عوامل و حوزه های اصلی موثر در آینده نگری قنات شناسایی گردید. سپس در چارچوب روش دلفی و با نظرسنجی از تعداد 10 خبره در حوزه آب و قنات، تعداد 7 پیشران و محور کلیدی موثر بر آینده نگری آب و قنات انتخاب شد. سپس سه سناریو با رویکردهای بدبینانه، بینابین و خوش بینانه تعریف گردید. در ادامه، پیامدهای تحقق هر سناریو بر عوامل و حوزه های اصلی تعریف شده تعیین گردید. در پایان با جمع بندی پیامدهای سناریوهای سه گانه، ابتدا گزاره های لازم برای ارائه الگو و سناریوی پیشنهادی تعیین شد. سپس الگوی پیشنهادی شامل محورهای کلیدی 7گانه، 21 راهبرد و 7 چشم انداز مطابق محورهای کلیدی ارائه گردید.

کلیدواژه ها:

بحران آب ، کم آبی ، قنات ، آینده نگری ، چشم انداز