نگاهی انتقادی به رویکردهای باستان شناسی دوران اسلامی در ایران

مرزهای میان شاخه های علمی توسط عوامل مختلفی از جمله موضوع، روش، مواد و هدف از یکدیگر متمایز می شوند. با وجود این که باستان شناسی از جمله شاخه های عملی میان رشته ای بوده اما اهمیت تبیین حدود و ثغور آن از نظر موضوعی انکار ناپذیر است. با این حال به نظر رویکردهای موجود در باستان شناسی دوران اسلامی در ایران، به علل مختلف بیشتر به رویکردهای تاریخی، هنری و یا تاریخ هنری و تاریخ معماری گرایش دارد تا رویکردهای باستان شناختی. در این پژوهش با بررسی آماری 176 پژوهش در حوزه باستان شناسی دوران اسلامی، بیشتر پژوهش های این گرایش از نظر موضوعی در حوزه دانش هایی چون تاریخ یا تاریخ هنر و معماری قرار گرفته شده تا باستان شناسی. نگارندگان با تعریف باستان شناسی و تعیین مرزها و تمایزهای آن با دانشهای پیش گفته، مفاهیم بنیادین و متمایز کننده باستان شناسی را گذشته ، ماده فرهنگی و جامعه دانسته اند. به نظر می رسد در پژوهش های گرایش دوران اسلامی به مفهوم جامعه کمتر توجه شده و محوریت پژوهش بر دو مفهوم دیگر بوده است. همین امر رویکردهای باستان شناسی دوران اسلامی را از تعریف دقیق این دانش دور کرده است. پژوهشگران با رویکردی تحلیلی انتقادی دلایل اصلی این معضل را در 5 مورد خلاصه کرده اند: شکل گیری باستان شناسی دوران اسلامی در بستری تاریخ هنری، ماهیت غیرباستان شناسانه واحدها و منابع درسی این گرایش، تقسیم بندی دوره های فرهنگی دوران اسلامی بر اساس تاریخ سیاسی، بدیهی پنداشتن حیات فرهنگی اجتماعی دوران اسلامی، تنوع گسترده تر مواد فرهنگی برجای مانده از دوران اسلامی نسبت به دوران تاریخی و پیش از تاریخ

کلیدواژه ها:

باستان شناسی دوران اسلامی ، رویکردهای نظری ، تاریخ هنر ، تاریخ معماری ، آسیب شناسی