روابط و تعامل سید جمال الدین اسدآبادی با میرزا ملکم خان ناظم الدوله و آثار آن در تحولات سیاسی زمانه

جستجو و تامل در آثار میرزا ملکم خان ارمنی و کاویدن اند یشه های سیاسی و اصلاح گرایانه وی با حیرت و شگفت ی های نسبتا فراوانی روبروس ت . از یکسو اعتقادات دینی و روحیات وی به حوزه خارج از اسلام مربوط بو د و از سوی دیگر اشتغالات اجرایی و حکومتی وی در سرزمینهای دور دست و از جمله عثمانی و فرنگستان مجالی برای او در تعلق به حوزه اسلامی و اندیش ه ورزی در سیاسیات اسلام باقی نم ی گذاشت. با این همه در اغلب مواقع ارتباط نزدیکی بین او و شخص شاه (ناصرالدین شاه ) برقرار بوده و بنابر روایتی در اولین لژ فراموشخانه میرزا ملکم، شاه عضویت داشت. همچنین در سفرهای خارجی شاه و انعقاد قراردادها ی تجاری -اقتصادی همچون رویتر، تنباکو، و لاتاری جزء ملازمان و کارشناسان موثر حضور داشته است . معذلک این شخصیت با چنین پیشینه و سواب ق در مواقعی که از حکومت فاصله م ی گرفت و فرصت نشر و پراکندن اندیشه و اید ههای خود را در راستای اصلاح حکومت به دست میآورد، توانایی خود را در ایده پردازیهای نوین و مبتکرانه و به دور از انتظار به نمایش می گذاشت. با اینکه از زمانه میرزا ملکم بیش از یکصد سال م ی گذرد اما با کمی تتبع و تمرکز در آثار مکتوب وی میتوان به هوش سیاسی و اجتماعی وی در کشف ظرفیتهای اصلاح طلبانه جامعه ایرانی پی برد تکیه بر دو رکن اسلامیت و ایرانیت در آثار میرزا ملکم خان و از جمله مجموعه مقالات روزنامه قانون از کشف شاه کلید در حل مساله غامض جامعه ایرانی حکایت دارد.