جایگاه نمادین رنگ در قالی های محرابی صفوی

قالی از مصادیق هنر اسلامی است که از جلوه های زیبایی و آیینی برخوردار می باشد. این هنر ملی در دوران حکومت خاندان صفوی مورد توجه قرار گرفت. از این عصر قالی هایی با طرح ها و نقش های متفاوت بجای مانده که هر یک از مفاهیم ویژه ای با هدف ترویج تشیع برخوردار است. از این جمله قالی ها و قالیچه های محرابی می باشد که به سبب کاربرد مذهبی در این دوران مورد توجه قرار گرفته و در کارگاه های درباری در انواع و ابعاد متفاوت تولید می شده است. قالیچه های محرابی که قرابت نزدیکی به ساختار معماری و محراب مساجد دارند، با رنگ ها، آرایه های تجریدی گیاهی و هندسی و خط نگاره هایی با مضامین آیات و احادیث متبرکه مزین شده اند. حال با توجه به نمادگرایی در قالی ایرانی و استفاده آیینی قالی محرابی در پژوهش حاضر رنگ ها و رنگ بندی قالی محرابی عصر صفوی مطالعه و بررسی شد تا در گام نخست رنگ های موجود و مشترک میان قالی های محرابی شناسایی شود. در گام بعدی جهت اطمینان از کاربرد تعمدی و یا تصادفی رنگ ها در قالی های محرابی، رنگ بندی قالی های محرابی با غیرمحرابی مقایسه شد. یافته های پژوهش نشان می دهد رنگ های کاربردی در قالی های محرابی به صورت آگاهانه انتخاب شده است و اختلافاتی میان رنگ بندی غیرمحرابی وجود دارد. در قالی های محرابی علیرغم کاربرد نقش مایه های متنوع، تنها از هفت رنگ ثابت در رنگ بندی قالی های محرابی استفاده شده است. این رنگ ها که در عرفان اسلامی مقدس و مورد احترام می باشند عبارتند از سفید، مشکی، صندل، آبی، سرخ، زرد و سبز که هر یک از رنگ های مذکور جایگاه ثابتی را در عموم قالی های محرابی به خود اختصاص داده و به مفاهیم نمادین و مقدسی همانند ترویج مذهب شیعه، وحدت و حضور آدمی در بهشت اشاره دارد. بدین ترتیب نتیجه نهایی پژوهش نشان می دهد، جایگاه و چیدمان رنگی قالی های محرابی صفویه در خدمت مفاهیم مستتری است که افزون بر ادراک مفاهیم اسلامی و شیعی، باعث تشدید حالات معنوی و عرفانی نمازگزار حین انجام فریضه الهی نماز می شود. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه ای، به روش کیفی توصیفی- تحلیلی به انجام رسیده است.

کلیدواژه ها:

قالی ایرانی ، قالی محرابی ، رنگ ، صفوی ، نمادگرایی