تغییرات اقلیمی، فعالیت ها و بهره برداری های انسانی و گسترش کویر میقان

تاثیر تغییرات اقلیمی از طریق تغییر میزان بارندگی، توزیع فصلی، ناهنجاری های زمان وقوع و شدت بارش بر اکوسیستم های آبی بسیار پیچیده، اما محتمل است. تالاب میقان چاله ای طبیعی است که بین دو رشته کوه زاگرس و ایران مرکزی شکل گرفته این تالاب در مرکز قلب استان مرکزی واقع شده است. مساحت این زیرحوضه درحدود 5514 کیلومترمربع ومتوسط بارش سالانه آن در حدود 290 میلی متر است. وسعت کویر میقان اراک نسبت به دهه های گذشته چندین برابر افزایش یافته به طوری که اراضی زراعتی اطراف را از خیز انتفاع خارج ساخته و خود به یکی از معضلات طبیعی در استان مرکزی بدل شده است. پلایای میقان به علت نفوذپذیری مناسب منبع اصلی و محل ذخیره مهم آب زیرزمینی دشت اراک محسوب می شود. در این تحقیق داده های ماهانه ایستگاه سینوپتیک کشور و مقادیر متناظر داده های هیدرومتری برای دوره زمانی 2005- 1940 مبنای محاسبات پژوهش حاضر قرار گرفته است. در اجرای روش تحقیق با انتخاب ده قنات در محدوده حوضه میقان و باتوزیع همگون جغرافیایی، تغییرات کمی آب قنات ها در طول دوره های کم آبی و پرآبی مورد بررسی قرار گرفت. تغییرات سری های زمانی داده های میانگین دبی و تخلیه از قنات ها جمع آوری و تنظیم گردید. سپس با استفاده از روش های آماری- گرافیکی، روند تغییرات ماهانه فصلی و سالانه سطح آب زیرزمینی مورد مقایسه قرار گرفت. ازنرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی در جهت ارزیابی تغییرات مکانی و زمانی تراز آب زیرزمینی استفاده شد. نتایج تحقیق نشانگر -28/50 میلیون مترمکعب افت سطح آب زیرزمینی در آبخوان های اراک است. نتایج به دست آمده برای قضاوت کلی ارتباط بین تغییرات بارندگی و افت منابع آب های سطحی و زیرزمینی زیر حوضه میقان اراک کافی تشخیص داده شد. نتایج حاصله موید نوسانات متفاوتی در فصول مختلف سال است. نوسانات تبخیر و بارش باعث تغییر قابل توجه در تراز آبخوان ها شده است. در فصول مرطوب با جاری شدن روان آب وارده ، به سمت مرکز کویر، به سرعت سطح سفره های آب زیرزمینی بالا آمده و محدوده دریاچه و اطراف آن به صورت باتلاق در می آید. در فصول خشک با تبخیر و تعرق زیاد و بهره برداری از آب های زیرزمینی توسط چاه های کشاورزی، برای جبران افت حاصله، آب شور از مرکز کویر به اطراف حرکت می کند که این پدیده سبب شوره زار شدن زمین های کشاورزی گردیده است. هرز آب های ورودی که به دلیل شوری کویرهای اطراف اشباع از نمک هستند به دلیل افزایش دمای هوا در فصول خشک به سرعت تبخیر شده و نمک خود را در دریاچه باقی می گذارند. نتایج تحقیق نشان داد زیر حوضه میقان اراک به علت ناهنجاری های اقلیمی و پیامدهای ناشی از افت منابع آب های زیرزمینی در معرض بیابان زایی است. چنین استنباط می شود که اگر روان آب های وارده در فصل مرطوب با تاخیر وارد شوند و همچنین برداشت های بی رویه از آب های زیرزمینی مهار نگردد، سطح آب زیرزمینی از نوسانات بیشتری برخوردار شده و در نتیجه شوری خاک نیز در افق سطحی افزایش پیدا خواهد کرد.

کلیدواژه ها:

تغییرات اقلیمی ، روان آب ، افت سطح آب زیرزمینی ، قنات ، بیابان زایی