مقایسه معیارسازی زبان فارسی در دوره های پیش و پس از مشروطه

معیارسازی زبان از دو شکل کلی پیروی می کند؛ گاهی زبانی بدون دخالت مستقیم زبانی و تحت تاثیر عوامل گوناگون فرهنگی، سیاسی و اجتماعی معیار می شود و پایگاه معیاری خود را حفظ می کند و گاه این روند با نوعی برنامه ریزی و تدابیر از پیش اندیشیده همراه است. معمولا این دو شکل در روندهای معیارسازی زبانهابا هم در کارند و از این رو، این دو شکل را نه انواع معیارسازی که وجههای مختلف آن می نامیم. در این مقاله با مقایسه معیارسازی زبان فارسی در دوره های پیش و پس از مشروطه میکوشیم جنبه های مختلف معیارسازی برنامه ریزی شده در دوره معاصر را تبیین کنیم. هدف اصلی، روشن شدن جنبه های آگاهانه معیارسازی زبان فارسی در دوره معاصر در پرتو مقایسه آن با دوره پیش از مشروطه و فراهم کردن زمینه نقد برنامه ریزی برای معیارسازی زبان در دوره معاصر است. مقایسه این دو دوره با مروری بر زمینه های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی موثر بر زبان همراه است و بر بنیاد دیدگاه هاگن درباره مراحل معیارسازی صورت پذیرفته است. معیارسازی در دوره پیش از مشروطه گرچه گاه با برنامه ریزی هایی همراه است و برخی فعالیت های معیارسازی پشتوانه ای از بصیرت زبانی، اجتماعی و فرهنگی دارد، در مجموع نوعی معیارسازی طبیعی به شمار می رود؛ بدین معنا که وجه برنامه ریزی شده معیارسازی بر آن حاکم نیست. دوره پس از مشروطه، دورۂ معیارسازی برنامه ریزی شده است؛ هرچند برخی فعالیتهای برنامه ریزی شده در این زمینه با توفیق همراه نیست و در مقابل، برخی روندهای طبیعی زبان فارسی را در پایگاه معیار حفظ می کند. این مقاله در بررسی خود دیدگاهی کلان برگزیده است و بر بنیاد نظریه های زبان شناسی اجتماعی و جامعه شناسی زبان استوار است

کلیدواژه ها:

زبان معیار ، معیارسازی زبان ، برنامه ریزی زبان ، زبان فارسی ، مشروطه