برهان وجوب و امکان سینوی؛ رهیده از تسلسل، گرفتار ماهیت

یکی از براهین قابل اعتماد نزد غالب فیلسوفان اسلامی برای اثبات خدای متعال، برهان وجوب و امکان است. ابن سینا در کتاب الاشارات و التنبیهات به نحوه خاصی این برهان را ارایه داده است، که به نظر خویش در این برهان، خلق، واسطه اثبات حق قرار نگرفته، بلکه با نظر به خودوجود، وجود خدا را اثبات کرده و این نوع از برهان را صدیقین نامگذاری کرده است. به نظر میرسد فلاسفه متاخر همین اصطلاح را پذیرفته اند و با معیار خود ابن سینا به نقد صدیقین بودن این برهان پرداخته اند. دو اشکال اساسی که در نقد قرار گیری عنوان صدیقین بر این برهان طرح شده است یکی ابتنای این برهان به ابطال دور و تسلسل و دیگری ابتنایش به مفهوم موجود و حیثیت ماهیت است. در این مقاله با بررسی این دو اشکال معلوم میشود که این برهان مبتنی به ابطال دور و تسلسل نیست ولی آنچنان که شیخ الرییس ادعا میکند بر وجوبوجود از خود وجود استفاده نشده است و مفهوم موجود و حیثبت ماهیت در این استدلال نقش بازی میکند. در نتیجه اگر چه این برهان را در دستگاه فلسفی صدرا نمیتوان صدیقین نامید ولی در دستگاه فلسفی مشا، بیواسطه ترین برهان بر اثبات وجود خداست.

کلیدواژه ها:

برهان صدیقین ، برهان وجوب و امکان ، تسلسل ، دور ، مفهوم موجود