زوال تمدن کاریزی ایران به روایت سفرنامه های بیگانه روزگار قاجار

سفرنامه نویسان غربی به ویژه در دو قرن اخیر گزارشگران بیرونی وضعیتی در ایران بوده اند که میتوان از آن به انحطاط و عقب ماندگی تمدنی فرهنگی تعبیر کرد. وضعیت اقلیمی و جغرافیایی ویژه ایران و خشکی و کم آبی و به تبع آن وابستگی شدید تمدن ایرانی به آب و سازه های آبی، به ویژه کاریز یا قنات، از ویژگیها و پدیده هایی بوده که توجه اکثر غربیان را جلب کرده است. در این دوران، که هم زمان با شیوع ناامنی و آشفتگی و هرجومرج بوده است، ساخت و نگه داری سازه های آبی با موانع و مشکلات فراوان روبهرو شد و بسیاری از سازه ها، به ویژه کاریزها، و شمار فراوانی از آبادیها و زمین های کشاورزی رو به نابودی و ویرانی نهاد. سفرنامهنویسان بیگانه، به مثابه ناظران آگاه و حساس و کنجکاو بیرونی، دقیقترین و موثرترین گزارشها را از این روند، و ارتباط متقابل آن با سیر عمومی زوال و انحطاط ایران زمین، برجای گذاشته اند. مقاله حاضر بر آن است که تحلیلی منظم و روشمند از آن گزارشها ارایه دهد. طبق این اسناد پیشامدهای طبیعی و تاریخی، استبداد و بیقانونی و بحران مدیریت، شیوع ظلم و ستم و ناامنی، یورشهای پی درپی ایلات و عشایر داخلی و مرزی، شرایط فرهنگی و معرفتی و اخلاقی، پارهای مسایل مرتبط با سیاست و مناسبات خارجی، از جمله سیاست زمین سوخته و پارهای مشکلات ارضی و مرزی با برخی کشور های همسایه، و سرانجام آثار و پیامد های ویران گر وقوع جنگ های جهانی در قرن بیستم از مهم ترین عوامل ویرانی سازه های آبی و شمار بسیاری از آبادی ها و روستاها و شهرهای ایران بوده اند. در این گفتار از این رویداد به روند زوال و انحطاط تمدن آبی یا تمدن کاریزی ایران تعبیر می شود

کلیدواژه ها:

تمدن کاریزی ، ایران ، انحطاط ، عل تشناسی انحطاط ، سفرنامه های بیگانه