تبلور کالبدی تفکر شیعه ملاصدرا در شکل گیری میدان نقش جهان اصفهان

با تشکیل دولت صفویه و ایجاد زمینه مناسب برای حضور عقاید و تفکرات شیعی فیلسوفانی چون ملاصدرا، به تدریج عناصر متعالی و تاریخی تشیع در فرهنگ و آداب و رسوم مردم ایران بروز کرد. روح و جان هنرمندان و معماران به تشیع روشن گردید؛ لذا شاهد تجلی و نمود عینی و کالبدی این عقاید و عناصر متعالی در معماری هستیم. در این پژوهش، سعی شده با بررسی اصول و مبانی تفکر شیعه به نحوهی تبلور کالبدی این مبانی در شکلگیری میدان نقش جهان پرداخته شود. از اینرو میدان نقش جهان که تحت یک قدرت سیاسی واحد شکل گرفت به عنوان محمل بروز چنین عقایدی و مظهر آرمانهای تشیع، از ظرایفی بینظیر و از پیش اندیشیده شده در طراحی برخوردار گشت که درک آن جز با شناخت مبانی اعتقادی شیعه امکانپذیر نیست. براساس نتایج تحقیق، میدان در عین مظاهر دنیایی خویش، بیگمان منبعث از تفکری معنویتگرا و واجد پیامهای معنوی و معنایی است که علاوه بر تامین نیازهای مادی، زمینهساز رشد معنوی و غیرمادی انسان نیز شده است. با توجه به اسفار چهارگانه ملاصدرا، چهارنقطه عطف در چهار ضلع میدان جلوهای از طی طریق بهسوی مقصدی خاص است. وجود نظام سلسله مراتب حرکتی در مساجد امام و شیخ لطف الله در جریان انتقال مومنان از ساحتی به ساحت دیگر موثر میباشد، بدین شکل با سلسله مراتب وجودی که بالاتر از مرتبه مادی قرار دارد منطبق و هماهنگ است. عناصر و اجزای درون مساجد میدان بیانگر عالم مثال است و نمادگرایی متعالی شیعه، مسجد را به صورت مدخلی بر عالم مثال تلقی میکند. همینطور مطابق با سه عالم وجودی، مراتب سهگانه میدان برای رهایی روح بیقرار مخاطب از قیود عالم مادیات و محسوسات و هدایت بهسوی عالم عقلانی در نظر گرفته شده است.

کلیدواژه ها:

تفکر شیعه ، میدان نقش جهان ، تبلور کالبدی ، اسفار اربعه ، سلسله مراتب