کودک، حقوق و رسانه

امروزه برطبق حقوق بین الملل بشر حق دسترسی به اطلاعات به عنوان یکی از مصادیق حقوق بشر کودکان قلمداد می شود؛ بنابراین حقوق کودک در برابر رسانه ها یکی از مهمترین مباحث در زمینه ی حقوق اطفال است که اهمیت این بحث ناشی از گسترش پرشتاب حضور رسانه ها در زندگی انسان و افزایش قدرت و تاثیر آن بر اندیشه و رفتار انسانها و جوامع بشری است. از جمله کارکردهای مهم رسانه، کمک به روند فرهنگ پذیری است که با توجه به قدرت رسانه ها می توان گفت رسانه بر الگوهای رفتاری افراد به شدت تاثیر می گذارد و بر سلامت روانی و اخلاقی فرد و سازگاری وی با جامعه موثر است. حقوق کودکان در برابر این فناوری پر قدرت و تاثیرپذیری سریع و عمیق آنان نیز از موضوعات قابل تامل است. در خصوص اثر گذاری رسانه این امکان وجود دارد که بزرگسالان در تاثیرگذاری یک سویه ی رسانه ها به ابزارهای دفاعی لازم مجهز باشند اما در مورد کودکان این مساله مصداق کمتری دارد زیرا ذهن این گروه در مورد تحلیل عقاید و پذیرش یا طرد آنها کمتر توانایی های لازم را دارد؛ از این رو وقتی این قشر بدون هیچ پناه یا حمایتی و صرفا با علاقه ی مفرط به رسانه در برابر این ابزار قرار می گیرند آسیب پذیرتر شده و ناچار به تسلیم هستند، از طرف دیگر تبادل اطلاعات بدون محدودیت و قلمرو جغرافیایی و فرهنگ ملت امروز به شدت اعمال می شود و این مساله در رابطه با کودکان نگرانی هایی را پدید آورده است و محتوای تولیدات رسانه ها نیز سوالهای مهمی را بر می انگیزد، به این دلیل است که به نقش دو سویه ی رسانه ها، آموزش رسانه ای و حقوق کودک در برابر رسانه باید پرداخته شود. البته در ارزیابی آثار رسانه ها باید احتیاط به خرج داد چرا که تقکیک عوامل شخصیتی و محیطی و تحلیل نقش رسانه ها به عنوان یک عامل محیطی مد نظر است. به واقع هر نتیجه ای از یک هم کنشی میان مخاطب و رسانه ناشی می شود. آموزش شناخت رسانه ای، تدوین یک برنامه ی درسی و آموزش استفاده کنندگان رسانه مثلا آموزش چگونگی بهره گیری نقادانه و ارایه ی برنامه ی آگاهی بخش رسانه ای برای بزرگسالان در تغییر الگو و ارایه ی شناخت و درک بهتر رسانه موثر است. تاثیرگذاری رسانه ها به ترکیب تاثیرات بافت اجتماعی، بافت رسانه ها و محتوای رسانه ها و تعامل آنها با خصوصیات مخاطب بستگی دارد. از آنجا که انسان برای زندگی اجتماعی خویش نیازمند امنیت جسمی- روحی و اقتصادی و ... است و کودکان نیز که پایه و اساس رشد جسمی- عقلی و اجتماعی آنان از همان سالهای نخست زندگی آغاز می شود با توجه به وضعیت خاص آنان نیاز به حمایت ها و آموزش ها و مراقبت های ویژه ای دارند. این اقدامات باید مفهوم و قالب متناسبی یافته و با توجه به ناتوانی کودکان برای استیفای مستقیم حقوق خویش، جنبه های حمایتی وسیعی یابد. آموزش و سلامت روان کودک در عصر تکنولوژی با همه ی تجربه های کسب شده نیازمند سازماندهی مسایل مختلف در سیاستهای یکپارچه در زمینه ی آموزش خود مراقبتی و آموزش چگونگی استفاده از رسانه و ایجاد محیط زندگی ایمن است، پس باید حقوق کودکان را شناخت و برای احقاق آن تلاش کرد به گونه ای که همگان الزام آن را کاملا احساس کنند، از جمله ی این حقوق می توان به ماده ی 17 کنوانسیون حقوق کودک اشاره نمود که مقرر می کند، کشورهای طرف کنوانسیون به عملکرد مهم رسانه های گروهی واقف بوده و دسترسی کودک به اطلاعات و مطالب از منابع گوناگون بین المللی، خصوصا مواردی که مربوط به اعتلای رفاه اجتماعی-معنوی یا اخلاقی و بهداشت جسمی و روحی وی می شود را تضمین می کنند. این ماده به محافظت از کودک در برابر اطلاعات و مطالب زیان آور برای سلامت او سخن می گوید. امروز جهان خواستار ایجاد تدابیری بر مبنای این اصل است. کودکان مانند بزرگسالان علاقه به مطالعه، دیدن و شنیدن دارند و دسترسی کودکان به رسانه ها جز حقوق شان است که دولت باید به آنان توجه نموده و زمینه های لازم را مساعد نماید. به این ترتیب وظیفه ی دولت تضمین دسترسی کودکان به اطلاعات و ترویج ابعاد مثبتی مانند انتشار آن دست از اطلاعاتی است که سبب ارتقای درک و شناخت می شود. کنوانسیون حقوق کودک به رغم اینکه در بسیاری از حقوق از جمله حق آموزش و پروش و حقوق و مسیولیت والدین گام برداشته اند ولی خلا آشکاری در زمینه ی قوانین حمایت آمیز از حقوق کودک در برابر رسانه ها در حقوق داخلی وجود دارد. بنابراین علی رغم تبیین اصول حقوق کودک در برابر رسانه ها در حوزه ی حقوق بین الملل، ضرورت تدوین برنامه ی جامع آموزش رسانه ای و سواد رسانه ای کودک و خانواده اش از اولویت فراوانی برخوردار است.

کلیدواژه ها:

حقوق کودک ، رسانه ، آموزش رسانه ای ، سواد رسانه ای