نمود میترا؛ ایزد باستانی ایران، در گنبدخانه های معماری ایرانی

گنبد تاکنون نماد معانی مختلفی معرفی شده است؛ گاه نماد آسمان، گاه نماد اشاره کننده به ناشناخته های بشری و بسیاری نظریات دیگر. این نمادپردازی ها اکثرا ریشه در باورها و آیین های هر دوره دارند پس به نظر می رسد جدا از این نمادپردازی ها حضور این عنصر معماری در معابد دوره ی باستان و در ایران زمین، به ویژه در آتشکده ها تحت تاثیر آیین مهرپرستی نیز می تواند باشد. در این پژوهش سعی شده است تا با مطالعه ی اجمالی به بر روی این آیین، مفاهیم و نمادهای شاخص آن ارتباط میان مهرپرستی و گنبد، در صورت وجود، بررسی شود. بنابراین با مطالعه ی اسناد و به روش مطالعه ی کتابخانه ای و به شیوه ی توصیفی تحلیلی، نمادها و تفاسیری که در این دوره با گنبد در ارتباط تنگاتنگ بودند استخراج شده و مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج حاکی از آن است که گردونه ی میترا و حلقه ی مهر به عنوان دو مفهوم اصلی در آیین مهرپرستی علاوه بر استفاده در حکاکی ها و دست نوشته ها، در گنبد نیز تجلی یافته اند و آن را تبدیل به نمادی برای این مفاهیم تبدیل کرده اند. از جانب دیگر اشتراکات در میان این آیین و دین اسلام موجب شده است این نماد در دوره های بعدی و با افزوده شدن معانی متناسب تر با دین اسلام مورد استفاده قرار داده شود.