اثر تنش خشکی بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام مختلف ذرت در شرایط کشت تاخیری

مقدمه: خشکی یکی از عمده ترین عوامل محدودکننده تولید محصولات زراعی در سرتاسر جهان است. اثرات تنش خشکی بر رشد، عملکرد و اجزای عملکرد ذرت بسته به زمان وقوع تنش، مرحله رشد گیاه، ژنوتیپ گیاه، رقم، روش کشت، کیفیت خاک و تغییرات شرایط محیطی در طول فصل رشد دارد. تفاوت های زیادی بین ارقام مختلف ذرت در واکنش به تنش خشکی گزارش شده است؛ اما اطلاعات اندکی در اثرات تنش خشکی بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام مختلف ذرت در شرایط کشت تاخیری وجود دارد. لذا این بررسی به منظور بررسی تنش خشکی بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام مختلف ذرت در شرایط کشت تاخیری انجام شد. مواد و روش ها: آزمایش به صورت کرت های یک بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1394-1393 اجرا شد. زمان اعمال تنش خشکی به عنوان فاکتور اصلی در سه سطح (حذف یک مرحله آبیاری در مرحله 4 تا 6 برگی، حذف یک مرحله آبیاری در مرحله گرده افشانی و حذف یک مرحله آبیاری در مرحله دانه بندی) و نوع رقم در چهار سطح (Maxima, B.C., KSC704, Simon) به عنوان فاکتور فرعی در نظر گرفته شدند. در پایان فصل رشد، تعداد 5 بوته به صورت تصادفی انتخاب و ارتفاع گیاه، وزن بلال، تعداد بلال، تعداد ردیف در بلال، تعداد دانه در ردیف و وزن هزار دانه اندازه گیری شد. همچنین بعد از حذف اثر حاشیه ای عملکرد اقتصادی و بیولوژیکی نیز اندازه گیری گردید. نتایج: نتایج تجزیه واریانس نشان داد ارتفاع بوته، تعداد دانه در ردیف، وزن هزار دانه، عملکرد اقتصادی و بیولوژیکی تحت تاثیر تنش خشکی قرار گرفت. اثر رقم بر ارتفاع بوته، تعداد بلال در بوته، تعداد ردیف در بلال تعداد دانه در ردیف، عملکرد اقتصادی و بیولوژیکی و هم چنین اثر متقابل تنش ×رقم بر کلیه خصوصیات مورد اندازه گیری به جزء ارتفاع معنی دار بود. تنش خشکی در مرحله پرشدن دانه بالاترین ارتفاع (196 سانتی متر) را تولید کرد؛ در حالی که تنش در مرحله رویشی به صورت معنی داری سبب کاهش ارتفاع (10/42 درصد) گردید. در میان ارقام مورد مطالعه رقم Simon بالاترین ارتفاع (206 سانتی متر) و Maxima کمترین ارتفاع (175 سانتی متر) را تولید کرد. رقم KSC704 بالاترین تعداد بلال در بوته (1/05 عدد)، تعداد دانه در ردیف (47/33 عدد)، وزن هزار دانه (194 گرم)، عملکرد اقتصادی (12/83 تن در هکتار) و عملکرد بیولوژیکی (67/99 تن در هکتار) زمانی که خشکی در مرحله رویشی یا دانه بندی صورت گرفت را داشت. رقم Simon در مرحله دانه بستن بیشترین حساسیت را به تنش خشکی از نظر عملکرد اقتصادی داشت و کمترین عملکرد اقتصادی (4/90 تن در هکتار) را تولید کرد؛ در حالی که رقم B.C. کمترین عملکرد اقتصادی (6/12 تن در هکتار) را در زمان اعمال تنش خشکی در مرحله رویشی تولید کرد.نتیجه گیری: در مجموع نتایج این آزمایش نشان داد که در شرایط کشت تاخیری واکنش ارقام مورد مطالعه به زمان اعمال تنش خشکی متفاوت است. با وجود اینکه در رقم Maxima و B.C. تاخیر در تنش خشکی سبب افزایش عملکرد اقتصادی شد در حالی که در رقم Simon و KSC704 سبب کاهش عملکرد شد. رقم Simon بیشترین حساسیت به تنش خشکی به خصوص زمانی که تنش در مرحله دانه بندی حادث شود را دارد. در میان ارقام مورد مطالعه رقم KSC704 در شرایط کشت تاخیری از ثبات عملکرد بیشتری برخوردار بود. لذا، در شرایط کشت تاخیری تنش خشکی در مرحله رویشی اثرات منفی بیشتری در مقایسه با سایر مراحل داد و به نظر می رسد انتقال مجدد مواد ذخیره ای تا حدودی سبب کاهش اثرات تنش خشکی می شود.

کلیدواژه ها:

ارقام ذرت ، تاریخ کاشت ، تنش خشکی ، کاهش عملکرد