پژوهشی درباره تفسیرعرفانی امام صادق علیه السلام

درقرن سوم هجری درمحافل عرفانی (صوفیان) کوفه و بغداد، احادیث و روایتهای اخلاقی ، با گرایشهای عرفانی در باره نکات گوناگون مبهم قرآن، شهرت یافت که به امام جعفر صادق(ع) (م: 148ه.ق) نسبت داده شده است. شمار این روایتها در کتاب چاپ شده فعلی به ضمیمه حقایق التفسیر ، به 350 حدیث می رسد، که در محور تفسیر معنوی و باطنی 310 آیه از قرآن کریم وارد شده است.گردآورنده تفسیرروایات یادشده که به شکلی نامنظم و پراکنده درمحفلهای عارفان، مورد بهره برداری اصحاب طریقت، قرار می گرفت، در حدود اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم ه.ق، توسط مورخ معروف وعارف بلند آوازه نیشابور، ابو عبدالرحمن سلمی، تنظیم و ترتیب یافته وبه یکی از معروف ترین کتابهای وی به نام: حقایق التفسیر ضمیمه شد.ابوعبدالرحمن سلمی، که خود بسیاری از تفاسیر قرآن کریم را، که حتی از طریق صحابه وتابعین ودیگر مفسران پس از تابعان رسیده و درآنها تنها به روشن گری و رفع ابهام آیات قرآن از نگاه ظاهر و جنبه های لفظی توجه شده است، قشری و ظاهری می داند، به تفسیر منسوب به امام صادق(ع) و تفسیر ابوالعباس ابن عطاء آدمی بلخی، به دید تکریم و ارجمندی نگریسته ومراد و مقصود خویش را در تفسیر عرفانی قرآن و تبیین بطون و ابعاد معنوی آن جسته است. این حقیقت از سخنان وی درمقدمه حقایق التفسیر ، به روشنی به دست می آید:(هنگامی که اصحاب علوم قشری و ظاهری را دیدم که به طرح و تدوین انواع فایده های قرآنی ، سبقت می جویند[ودر موضوعاتی] از جمله قراءات، تفاسیر، مشکلات واحکام واعراب ولغت و مجمل و مبین وناسخ و منسوخ و... بحث می کنند، ولی هیچ کدام در راه شناخت وبازیابی حقیقت قرآن ، تلاشی نمی ورزند، جز آیات متفرقی که [تفسیرآنها] به ابوالعباس بن عطا نسبت داده شده واز جعفر بن محمد[علیه السلام]نقل شده است.[یا ابن عطا از آن حضرت نقل کرده است] آن هم بدون داشتن ترتیب خاص.