طراحی پیش از بحران: یک نیاز یا ضرورتی اجتناب ناپذیر در شهرسازی امروز (با بررسی موضوعی و موردی شهر بم)

در مدت7 ثانیه زلزله ای با بزرگی حدود 6/5 ریشتر، بم و هرآنچه را که در آن بود با خاک یکسان کرد حدود 70 تا 90 درصد مناطق مسکونی بعلاوه ساختمان های دولتی و بیمارستان ها و از جمله ارگ تاریخی بم تخریب شده و سنگینی تلفات و صدمات نه تنها ما بلکه جهانیان را تکان داد. فاجعه بم بار دیگر زنگ خطر را در گوشمان به صدا در آورد، امیدواریم که طنین این زنگ خطر به گونه ای اثر گذار باشد که قبل از فاجعه بعدی که در هر جایی ممکن است اتفاق بیافتد تدابیری اندیشیده باشیم. در اینجا از آنچه اتفاق افتاده و رفته است فقط می توان به عنوان یک تجربه بسیار تلخ یاد کرد. تجربه ای که از آن باید آموخت اما از خسارات ناشی از وقوع مجدد آن در حد امکان کاست. می توان با مدیریتی صحیح و با تعیین برنامه های کوتاه مدت (عملیاتی) ، میان مدت و بلند مدت و با تعیین وظایف هر یک از ارگان ها، سازمان ها و نهادهای مربوطه و مشخص کردن حیطه اختیارات و شرح وظایف آنها،شراطی را فراهم کرد که اگر زلزله زمین را لرزاند دل ها را نلرزاند! بنابراین در اولین قدم می بایست برنامه ریزی از سطح متمرکز ملی به سطوح حوزه های برنامه ریزی به سطح شهری و محله ای جاری گردد. سرریز برنامه ریزی از سطح شهری به منطقه ای از منطقه ای به محله ای و تقسیم وظایف در همین سطحها (که از خصوصیات اصلی سیستم های برنامه ریزی شهری می باشد) موجب کنترل هرچه بیشتر دولت بر برنامه ریزی شهرها شده است و از طرفی این نحوه برنامه ریزی شهرها شده است و از طرفی این نحوه برنامه ریزی به عنوان ابزاری ضروری برای پاسخگویی به نیازهای واقعی مردم به آنصورتی که باید انجام پذیر محسوب می شود. سرریز وظایف به رهبران محلی موجب افزایش کارآمدی و مشارکت مردمی در امور شهری، افزایش کیفیت برنامه های برنامه ریزان و طراحان شهری ونیز نظارت دقیق تر مجریان بر برنامه ها، طرح ها و اصول و قوانین پیشنهادی طراحان خواهد شد. با توجه به قرارگیری در کمربند زلزله و وقوع زمین لرزه های پیاپی در کشور و ویرانی های زیاد آنها، می بایست سیستم برنامه ریزی نگاهی جامع برای برخورد با این بلای طبیعی داشته باشد. پیش بینی آینده و اینکه یقینا نقاطی از ایران دچار زلزله خواهند شد این نکته را به ما می نمایاند که هرچه تقسین وظایف بین مردم و نقش آنها در جلوگیری از تلفات، تاثیر گذار است اما مشکل گشا نیست. بنابراین طراحی یک سیستم مدیریت بحران از طریق برنامه ریزی محله ای کاملا ضروری می باشد. در نوشتار حاضر ، سعی بر این خواهند بود تا با بازنگری موردی سیستم برنامه ریزی شهر بم- به عنوان یک شهر حادثه دیده – به مجموعه ای از اصول و ضوابط طراحی جهت رویارویی با پیش آمدهای مشابه احتمالی دست یابیم. بدیهی است که این اصول برای دیگر مناطق با دارا بودن استعداد بروز حوادثی این چنینی نیز کاربرد خواهند داشت. کلیه اطلاعات و داده های آماری بر این اساس، برداشت، تحقیقات میدانی بدست آمده است (2004)