تبیین غایت شناختی درزیست شناسی ارسطو

در علم ارسطویی تبیین یک چیز یا یک امر بر وفق صورت حقیقی یا ذات معقول آن و غایتی که داشت و هدفی که برمیآورد انجام میشد. مثلا چرا اشیا سقوط میکنند بر اساس رای ارسطو و پیروانش حرکت طبق تمایل ذاتی هر چیز به بازجست قرارگاه طبیعیاش، تبیین میشود. قرارگاه یا مقرطبیعی آتش بالاست و مقر خاک پایین است. اشیا سنگینتر گرایش نیرومندتری به سمت اسفل دارند و لذا باید سریعتر سقوط کنند. غایت حرکت- غایت به هر دو معنا، هم به معنای نهایت و هر به معنای غرض و غایت ± بیشتر مورد توجه است تا جریانهایی که در آن میان و پیش از آن اتفاق میافتد.بدین جهت علیت با توجه به هدفهای آینده (علل نهایی) و تمایلات ذاتی (علل صوری) توصیف میشود، نه صرفا با آثار رویدادهای گذشته (علل فاعلی) که بر مواد منفعل و مستعد (علل مادی) عمل میکند. سخنان فوق به این معنا نیست که در علم ارسطویی مشاهده جایی نداشت. ارسطو خود درردهبندی زیستشناختی، پژوهشهای فراوانی کرده بود که مستلزم مشاهده دقیق بود. ولی بحث غایتیعنی همان مسیله هدفدار و با قصد و غرض انگاشتن هر چیز و هر کار، علیالاصول جای خود را به نظریههایی که بتوان با تجربههای بیشتر امتحانشان کرد، نپرداخته بود.

کلیدواژه ها:

تبیین غایی ، ماده و صورت ، علل چهارگانه ، علت مکانیکی ، جوهر طبیعی ، اعراض ذاتی ، درجات وجود ، کون و فساد