بررسی الگوی پراکنش فضاهای سبز شهری با رویکرد اکولوژی منظر شهری و رابطه آن با پایداری شهری (مورد مطالعه :کلان شهر تهران)

نرخ رو به رشد شهرنشینی و به وجود آمدن کلان شهرها در جهان بطور عام و به تبع آن در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران و اهمیت جوانب مختلف پایداری شهرها (اکولوژیک اقتصادی اجتماعی)امروزه در عرصه بین المللی مورد مطالعه دانشمندان و محققان بسیاری قرار دارد.از جمله شاخه های نوین علمی در مواجه با شهرها اکولوژی منظر شهری است.که به شهر به عنوان مجموعه ای از اکوسیستم ها می نگرد و رابطه شهر و پتانسیل های محیطی و بستر بوجود آورنده آن را مورد مطالعه قرار می دهد.فضاهای سبز شهری به عنوان بخش زنده و حیاتی ساختار مورفولوژیک و عامل اصلی توازن اکولوژیک شهرها نقش بنیادین در پایداری شهرها دارند.و حضور این قسم فضاها به جوانب مختلف پایداری شهرها کمک شایان توجهی می نمایند. بطور کلی بازدهی فضاهای سبز شهری در سه گروه بازدهی اکولوژیک و محیط زیستی بازدهی کالبدی-شهرسازی و بازدهی اجتماعی-روانی قابل تقسیم بندی می باشد.فضاهای سبز با تفکیک مناطق شهری تفکیک کاربری ها به ویژه کاربری متعارض جلوگیری از تراکم ساختمانی برجسته سازی خطوط اصلی شهر و ایجاد تنوع در خطوط خشک معماری به برنامه ریزی و طراحی شهر کمک می نمایند.افزون بر میزان فضاهای سبز و درصد کاربری فضاهای سبز در محیط های شهری چگونگی پراکنش و ارتباطات و اتصالات فضاهای سبز در مناطق مختلف شهر و ارتباط شهر با طبیعت خارج از آن در پایداری این فضاها حائز اهمیت بسیار می باشد.این موارد هم به لحاظ ساختاری و هم از جهت عملکردی بر پایداری فضاهای سبز و در پی آن پایداری و انسجام فضایی شهرها بهبود شرایط زیست اقلیمی و ایجاد اکوسیستم های فعال طبیعی در محیط های شهری و ارتقا کیفیت زندگی شهری و افزایش زیست پذیری شهرها اثر گذار هستند.شناخت و بررسی الگوهای پراکنش فضاهای سبز شهری در عرصه برنامه ریزی و طراحی با جهت گیری به سوی شهر پایدار و نگاه به شهر به عنوان بخشی ارگانیک از سرزمین موضوع اصلی این نوشتار می باشد.این امر با رویکرد اکولوژی مناظر شهری و بیان دیدگاه های مختلف علم اکولوژی منظر و پرداختن به اصول این علم و رابطه آن با توزیع ترکیب وسعت و پیوستگی فضاهای سبز شهری صورت پذیرفته است.دو دیدگاه کلی در زمینه توزیع فضاهای باز و سبز شهری وجود دارد.دیدگاه اول پراکنش متمرکز و ممتد این فضاها و اثر آن بر شکل کلان شهر را مد نظر دارد و در دیدگاه دوم توزیع پراکنده قطعات کوچک در سراسر بافت شهری جهت سهولت دسترسی به آن مورد توجه بیشتر قرار دارد با این زمینه و مطالعه نحو پراکنش فضاهای سبز در شهرهای جهان سیستم های توزیع زیر بسته به محیط شهرها قابل معرفی هستند: 1.سیستم های فضای سبز پراکنده 2. سیستم های حلقه های سبز 3. سیستم شعاعی 4. سیستم ترکیبی حلقه و شعاع 5. سیستم خطی منحنی 6. سیستم خطی در اکولوژی منظر شهری توجه به اصول ساختار (مشتمل بر نوع شکل اندازه و ارتباطات و اتصالات بین قطعات زمین )و عملکرد ( شامل حرکات و جریان مواد انرژی و موجودات زنده) و تغییرات (اختلالات و تحولات منظر در طول زمان و اثر آن بر عناصر و عملکردها) بسیار مهم هستند .عناصر ساختاری منظر هم خود شامل لکه Patch دالان Corridor و بستر matrixمی باشند.سیستم های توزیع فضای سبز شهری به لحاظ نقش آنها در پایداری شهری با رویکرد اکولوژی منظر جهت مکان یابی روشمند فضاهای سبز از طریق احیا و اصلاح شبکه فضاهای سبزو پیوستگی بستر طبیعی و اتصال لکه های باز و سبز شهری در موزائیک شبکه فضاهای شهری و بهره گیری از استعدادهای محیطی شهرها مورد بررسی قرار گرفته اند.فضای سبز شهری به عنوان یک پارامتر زیستی باید با توجه به شرایط محیطی هر منطقه مورد بررسی قرار گیرد.به دلیل مسائل و مشکلات فراوان ساختاری و عملکردی از یک سوی و استعداد ها و توان های فراوان محیطی شهری از دیگر سوی مورد مطالعه این نوشتار کلان شهر تهران انتخاب شده است.و الگوهای مختلف پراکنش فضاهای سبز شهری با رویکرد اکولوژی منظر شهری در آن مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته و در نهایت نتایج این بررسی در چهار چوب راهکارهایی جهت نیل به پایداری شهری با در نظر گرفتن جنبه های ساختاری و عملکردی فضاهای سبز ارائه شده است.

کلیدواژه ها:

فضای سبز شهری ، الگوی پراکنش ، اکولوژی منظر ، پایداری شهری ، تهران