صنعت گاز ایران و زنجیره ی ارزش چندپاره

از بعد نظری، زنجیره ی ارزش گاز طبیعی مجموعه ی پیوسته ی فرآیندهایی است که از اکتشاف و توسعه ی میادین گازی تا فروش گاز به مشتری را دربر می گیرد (نمودار 1). این مجموعه ی عظیم شامل حلقه های به هم پیوسته ایست که جز در آخر مجموعه، همگی به شکل کلانی هزینه بر هستند. در بخش بالادستی، اکتشاف و تولید گاز (به عنوان اولین حلقه از زنجیره ی ارزش گاز) بر اساس قوانین فعلی، به نیابت از دولت، در اختیار شرکت ملی نفت ایران است. فعالیت های میان دستی و پایین دستی صنعت گاز (حلقه های میانی زنجیره ی ارزش شامل انتقال، پالایش و فرآوری و توزیع) توسط شرکت ملی گاز مدیریت میشوند و امور مربوط به صادرات گاز (که در پایان زنجیره و به عنوان حلقه ی درآمدزاست) زیر نظر شرکت ملی صادرات گاز می باشند. فعالیت همزمان و بعضاً موازی سه شرکت ملی در صنعت گاز امکان مدیریت یکپارچه ی زنجیره ی ارزش گاز کشور را منتفی ساخته است و در نتیجه ی آن، به رغم کشف میادین گازی مستقل و تبدیل ایران به دومین دارنده ی ذخایر گازی جهان، رشد جهانی تقاضا برای گاز طبیعی و رونق بازار تجاری آن و در نتیجه افزایش بالقوه ی نقش گاز در تأمین منافع ملی و امنیت کشور، در سال 2007 سهم ایران از صادرات جهانی تنها در حدود 1% باشد. در این مقاله به آسیب شناسی ساختار کنونی مدیریت صنعت گاز ایران وارائه ی گزینه هایی جهت بهبود آن پرداخته می شود. مدل های ارائه شده حاصل از دو رویکرد متفاوتند که یکی از بررسی تطبیقی صنعت گاز ایران و شرکت های بین المللی فعال در این زمینه بدست آمده است و دیگری ناظر به سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی می باشد.

کلیدواژه ها:

گاز طبیعی ، زنجیره ارزش ، NIGEC ، NIGC ، NIOC