سازگاری برخی لاین‌های برگزیده ژرم‌پلاسم بومی عدس در شرایط دیم شمال خراسان

منشاء عدس در خاک‌های حاصلخیز خاور نزدیک است و قدمت آن به شروع کشاورزی باز می‌گردد. عدس به عنوان غذا، منبع پروتئینی با ارزشی است که همراه با این خصوصیت و توانائی رشد در شرایط محیطی نامناسب و خاک‌های فقیر توانسته است تا به امروز به عنوان یک گونه غذائی باقی بماند. این گیاه بیشترین سازگاری را به مناطق معتدل دارد. عمده عدس تولید شده در جهان از واریته‌های بومی هر منطقه است و تعداد معدودی رقم جدید تاکنون آزاد شده و در اختیار کشاورزان قرار گرفته است و این معدود ارقام آزاد شده نیز از گزینش درون واریته‌های بومی به دست آمده است. کلکسیون‌های ژرم‌پلاسم عدس در چندین مؤسسه در سراسر دنیا نگهداری می‌شود. اما اعتقاد بر این است که هنوز هم تنوع ژنتیکی قابل توجهی در نژادهای بومی هر منطقه و گونه‌های وحشی خویشاوند عدس وجود دارد. اغلب نمونه‌های بومی عدس دارای قابلیت سازگاری کمی هستند. در این تحقیق تعداد هفت نمونه برگزیده از بین بیش از 260 نمونه که در طی سال‌های قبل از نظر خصوصیات زراعی، مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی تحت ارزیابی و انتخاب قرار گرفته بودند، بررسی شدند. این تعداد به همراه یک لاین شاهد در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات دیم شمال خراسان (شیروان) در سال‌های زراعی 81-1380 و 82-1381 به مدت دو سال کشت گردیدند. موارد یادداشت برداری شامل تعداد روز تا گلدهی، تعداد روز تا رسیدگی ، درصد پوشش، ارتفاع بوته، وزن صددانه و عملکرد دانه بود. پس از اتمام یادداشت‏برداریها، تجزیه ساده ومرکب داده‏های ‏آزمایش به وسیله رایانه انجام گرفت. نتایج نشان داد که در سال اول آزمایش، بین لاینها و ارقام مورد بررسی اختلاف عملکرد معنی‌داری وجود داشت و لاین ILL 1251 با متوسط 553 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد را داشت. در این سال شاهد محلی اردبیل زودرس‌ترین و شاهد محلی شیروان (رباط) دیرگل‌ترین ودیررس‌ترین رقم بود. اما در سال دوم آزمایش هیچکدام از لاین‌ها و ارقام تفاوت عملکرد معنی داری نسبت به شاهد محلی شیروان نداشتند. نتایج تجزیه مرکب نشان داد که بین دو سال مورد آزمایش از نظر تمام صفات ثبت شده تفاوت آماری در سطح احتمال 1% وجود داشت. همچنین بین ژنوتیپ‌ها از لحاظ صفات تعداد روز تا گلدهی و وزن صددانه اختلاف‌ها معنی‌دار بود. مقایسه میانگین‌های عملکرد دانه به روش DMRT نشان داد که رقم محلی شیروان با مقدار 560 کیلوگرم در هکتار دارای بالاترین عملکرد بود. پس از آن لاین‌های ILL 1324 و ILL 1180 دارای عملکرد بالاتری بودند. با این‌حال، اثر متقابل بین سال و ژنوتیپ از نظر صفات عملکرد، وزن صددانه و تعداد روز تا رسیدگی معنی‌دار بود و بالاترین میزان عملکرد مربوط به رقم محلی شیروان در سال دوم با میانگین 651 کیلوگرم در هکتار و کمترین آن مربوط به لاین ILL 1251 با متوسط عملکرد 305 کیلوگرم در هکتار در سال اول آزمایش بود. در سال دوم به علت طولانی شدن هوای ملایم بهاری و ادامه بارندگی‌ها و عدم وجود تنش گرما و خشکی تقریباً تا اواخر مرحله رشد و نمو، لاینهای دارای دوره رشد طولانی‌تر و دیررس‌تر نمود بهتری داشتند