تحلیلی بر ساختار فضایی قلعه و جایگاه آن در معماری صدر اسلام شمال غرب کشور

قلعه در معماری ایران همواره استعاره از دفاع در برابر تمامیت ارزی و آرمان های قومی بوده است؛ از بزرگترین جنبش های ایران، جنبشی است که آذربایجان طی قرون دوم و سوم هجری برای کوتاه کردن دست تازیان پدیدار کرده است. وجود زنجیره ای از قلعه ها و استحکامات دفاعی طی این دوره در منطقه مذبور، نشان از اندیشه نظامی در تسلط بر طبیعت خشن به جهت دفاع از والاترین سطح آرمان های بشری بوده است؛ در همین راستا با توجه به الزامات موجود به جهت تأمین امنیت منطقه ای، گرایشات و نوآوری های معماری صدر اسلام منطقه ی آذربایجان در ساختار قلاع و استحکامات دفاعی نمود، رشد و تجلی می یابد. بقایایی از ساختارهای دفاعی مرتبط با چالش های آذریان در برابر تازیان بر فراز تپه ای بلند به نام پیغام به یادگار مانده است که به لحاظ برخی ویژگی های معماری و مهندسی نظامی از نوادر می باشد که علیرغم سنت دیرپای قلعه سازی در آذربایجان، شناخت و تحلیل ساختاری آن کمتر مورد توجه و تفسیر علمی قرار گرفته است. از آنجایی که هدف از ایجاد قلعه حفظ انسان هاست و انسان دارای روح و جسم است؛ قلعه نیز متناسب با انسان و نیازهای جسمانی و روحانی او شکل گرفته است. تحقیق پیش رو با رویکرد تاریخی توصیفی و داده اندوزی به روش میدانی و کتابخانه ای ضمن بازشناسی جایگاه قلعه پیغام با محوریت دفاع غیر عامل به جهت تحکیم حریم دفاعی بابکیان و ترفیع خلاء تحقیقاتی در زمینه سبک معماری صدر اسلام آذربایجان، در شناخت منظر فرهنگی و فرهنگ دفاعی مردمی در آذربایجان مؤثر خواهد بود.