بلاتکلیفی محکوم به قصاص در قانون مجازات اسلامی 92 مستند به فتاوای مراجع

بعد از فوت مقتول، ولی دم در مورد حق قصاص تصمیم گیری می کند؛ حال اگر ولی دم به دلایلی مثل صغیر بودن یا مجنون بودن نتواند تصمیم بگیرند فقها میان موردی که مقتول تنها دارای یک ولی دم و آن هم فاقد اهلیت استیفا با موردی که برخی از اولیای دم اهلیت استیفا ندارند، قائل به تفکیک هستند اگر ولی دم مقتول محجور باشد، مثلا به سن بلوغ نرسیده باشد یا در حالت جنون باشد در اینکه آیا ولی قهری (پدر و جد پدری) یا وصی منصوب از طرف وی، حق استیفای قصاص یا عفو جانی را به نمایندگی از سوی تنها ولی دم محجور دارد یا خیر اتفاق نظر وجود ندارد. عده ای از فقها همچون شیخ طوسی، امام خمینی(ره)، آیت الله فاضل لنکرانی و آیت الله خویی ولایت ولی قهری را برای استیفای قصاص کافی نمی دانند. ماحصل کلام ایشان این است که حدود ولایت ولی، محدود به امور مالی است و حق القصاص اصالتاً مال محسوب نمی شود تا آنان بتوانند در مورد آن تصمیم گیری کنند. البته آیت الله خویی معتقد است در صورتی که مصلحت محجور اقتضا کند ولی قهری می تواند دیه دریافت کند. لیکن مشهور فقهای امامیه چون محقق حلی، محمد حسن نجفی، علامه حلی، فخرالمحققین، شهید اول و شهید ثانی می فرمایند با توجه به اطلاقات ادله، ولی قهری می تواند با رعایت مصلحت و غبطه صغیر و مجنون حق القصاص را استیفا کند یا دیه بگیرد، اما نمی تواند آن را بلا عوض مورد عفو قرار دهد؛ زیرا مصلحتی در عفو بلاعوض نیست. با وجود این برخی چون مقام معظم رهبری عفو بلا عوض را نیز برای ولی قهری جایز می دانند. ایشان در این مورد می فرمایند : «از مجموع ادله ولایت اولیای صغیر و مجنون استفاده می شود که جعل ولایت برای آنان از طرف شارع مقدس به خاطر مصلحت مولی علیه است. بنابراین اگر اولیای دم صغیر و مجنون باشند، ولی شرعی آنان باید با ملاحظه مصلحت و غبطه آنان اقدام کند و انتخاب او نسبت به قصاص یا دیه یا عفو مع العوض و یا بلاعوض نافذ است. بدیهی است که تشخیص مصلحت صغیر و مجنون با ملاحظه همه جوانب و از جمله نزدیک یا دور بودن او از سن بلوغ صورت می گیرد. یا اینکه بعضی از ورثه ها حاضرند و بعضی غائب، یا بعضی حاضرند و بعضی مجنون، بعضی حاضرند، منتها یک نفر یا همه شان صغیرند: یعنی یکی حاضر است، دیگری غائب، یکی حاضر است، دیگری مجنون، یکی حاضر است، دیگری صغیر، چهارمی اینکه یا ولی یک نفر است و صغیر، یا اولیاء متعددند و همه شان صغارند.

کلیدواژه ها:

ولایت بر قصاص ، قتل عمدی ، سهم صغار ، تفاضل دیه ، ولی دم