پدیدار شناسی تجربی زیارت

زیارت یکی از شعائر و مناسک مهم دینی است که در بین اجتماعات مختلف مذهبی براساس آداب معینی انجام می گیرد و اهمیت آن نیز برحسب مفاد و معنای درون دینی آن تعیین می شود. با وجود اینکه دین و مناسک دینی در وحدت و انسجام جامعه ایرانی نقش بسیار بالایی دارد، متأسفانه مطالعات مرتبط با مناسک دینی (مخصوصاً زیارت) بسیار کم می باشد. عموماً نخبگان ایرانی به مطالعه و تحلیل بعد اعتقادی دین، گرایش و علاقه دارند و بعد عملی و مناسکی غالباً نادیده گرفته می شود. پدیدارشناسان با اصرار و تأکید بر تحویل ناپذیری امر دینی، می کوشند که خود را همدلانه در حریم زیستگاه امر دینی قرار دهند و معنای دینی پدیدارها را دریابند. در این مطالعه نامه های بسیار زیادی - بالغ بر 500 نامه - را مطالعه کردم و از بین آنها نامه های که حاوی محتواهایی در خصوص تجربه زیارت بود را مورد تحلیل قرار دادم. زیارت یک کنش چند وجهی است که بسته به انگیزه زائر می تواند عاطفی، سنتی، ارزشی و عقلانی هدفمند بشمار بیاید. در این مطالعه شواهد و قراین موجود تأیید کننده انواع کنش های فوق می باشد. اما فارغ از این انواع معنای عمیق و نهفته زیارت همانا پذیرفتن مقام الوهی و فوق بشری امام می باشد. در پس تمام حرف ها و مناسکی که برای زیارت وجود دارد، زائر می داند که امام شخص متمایز و دارای قدرت غیر معمولی است. که اگر این نکته مورد پذیرش نباشد، انتظار بروز فعل زیارت غیر معقول است. و دقیقاً به همین خاطر است که زائران دنبال جلب توجه امام هستند. با ارزش ترین و مهمترین مسئله برای زائر آن است که دریابد امام به او توجه کرده است یا نه. اینکه بخشی از زائران منتظر طلبیده شدن هستند، دقیقاً به همین علت است. از نظر آنان رفتن به زیارت پیش از انکه طلبیده بشوند، بی معنا و پوچ است. مواردی نظیر خضوع و فروتنی، عاشقی و دلدادگی، بر مدار مقام الوهی امام می چرخند و به عبارتی موارد ثانوی و تبعی زیارت محسوب می شوند.

کلیدواژه ها:

زائر ، زیارت ، امام رضا (علیه السلام) ، نامه ، پدیدارشناسی