سیر تحول نماد تاج و صحنه های جلوس شاهانه در نقاشی ایرانی

در بین تصاویر بر جای مانده درتاریخ هنر ایران، اعم از نقش برجسته، سفال، کاشی و غیره، به ندرت شاهد حضورشخصیتها، بدون پوشش سر هستیم، نگارگری ایرانی نیز هم از این موضع مستثنی نیست. در این میان شاه بهعنوان شخص اول حکومتی، بی شک مقام و ارجحیت غیر قابل انکاری ایفا می کرده، بنابراین پوشش وی از لحاظ لباس، پاپوش، آرایش و تزئینات و پوشش سر وی، بر اساس دیدگاههای اجتماعی، دینی، اعتقادی و سیاسی بسیارحائز اهمیت بوده است. نگارگری ایرانی از آنجایی که عموما ماهیتی درباری داشته و مستقیم زیر نظر دربار و رجال اول سیاسی شکل می گرفته است، بدون شک در ترسیم صحنه های جلوس شاهانه، که در آن مهم ترین اشخاص، به حضور پادشاه راه می یافتند، تمام تلاش برای انعکاس نکات برجسته شخصیتها بلاخص مقام اول این صحنه را بکار می گرفته است. مشخصه برتری و عظمت پادشاه در دوره های مختلف ، متفاوت بوده است؛ به طور مثال در یک دوره دیانت، در یک دوره قدرت، و در یک دوره اصالت یا عوامل مختلف دیگر معیار نیکی و حسنپادشاه و اطرافیان وی محسوب می شده است. اختلاف در دیدگاهها و تغییرات نظام فکری، اعتقادی و اجتماعی و دینی، علاوه بر تاثیر بر سبک و سیاق شیوه حکومت، بر روی پوشش پادشاه و رجال وی، در راستای بیان خط فکریشان، تاثیر گذار بوده است. در میان انواع پوشش ها، کلاه ازآنجا که پوشش مهم ترین و در معرض دیدترین و بالاترین بخش بدن انسان است، به عنوان عنصری مهم، تشکیل یک نظام نشانه ای را می دهد. عناصری چون جنس کلاه، رنگ، شیوه بر سر نهادن کلاه و شکل کلی آن هر کدام معانی گسترده ای را بازنمایی می کنند و کلاه را به یک نماد مهم درمیان انواع پوشش ها تبدیل می سازند. این بررسی اجمالی در نگاره های جلوس شاهانه نگارگری، به جستجوی جایگاه کلاه و تاج در دوره های مختلف تاریخی ایران، از بعد از اسلام تا مکتب تبریز صفوی پرداخته است. در واقع سوالاتی کلیدی ایت پژوهش عبارتند از این که آیا کلاه یا تاج پادشاه، در صحنه های جلوس شاهانه نگارگری، در دوره های مختلف سیاسی و مکاتبهنری هر عصر، علاوه بر خودش چه چیز را باز می نمایاند؟ آیا کلاه در نگارگری ، یک عنصر نمادین و قابل ارجاع در تاریخ پوشاک ایران می باشد؟ نقش تاج یا کلاه پادشاه در بیان عظمت و تعیین دیدگاههای وی چقدر کارآمد بوده است؟

کلیدواژه ها:

تاج ، نگاره جلوس شاهانه ، کلاه ، نماد