مشارکت فضا و مردم یا اتصال امر سیاسی و فضای شهری (نمونه موردی : محله با بالوزیر و میدان التحریر قاهره، 1391)

مشارکت در دهه های اخیر، جایگاهی مهم در حوزه های گوناگون طراحی و برنامه ریزی فضا از جمله برنامه ریزی شهری و طراحیمنظر به دست آورده است. در عین آنکه رویکرد مشارکتی به واقع رویکردی اساساً سیاسی و عدالت خواهانه است، اما در دو دهه اخیرچرخش الگوهای مشارکتی برنامه ریزی و طراحی از مبارزه برای احقاق حقوق مردم، شهروندان و محرومان به سوی مذاکره با دولت ونیز دور شدن آنها از سویه های سیاسی مشارکت، تصمیماتی جدا از ریشه های اجتماعی-سیاسی بحث مشارکت به دنبال داشته که نتایجآن را به هیچ روی نمی توان عدالت خواهانه دانست. سؤال اینجاست که آیا می توان الگویی از مشارکت را برای پیوند دوباره امر سیاسیو ادراک فضا و منظر شهر برساخت؟ این مقاله می کوشد با بررسی برخی نظریات مهم در حوزه طراحی و برنامه ریزی مشارکتی و سپسنقد آنها، از یک سو الگویی جدید از مشارکت به نام «الگوی مشارکت فضا-مردم » با توجه به مفهوم سیاسی آن و از سوی دیگر توجه بهویژگی های ادراکی و ذهنی فضا و منظر شهر مطرح کند. در این الگو، مشارکت، گونه ای از روابط قدرت در نظر گرفته شده که در آن،فضا نیز در کنار مردم و نهاد قدرت، به کنشگری می پردازد. این الگو از یک سو بر پایه نظریه کنش گر-شبکه و از سوی دیگر بر خواستانتقال قدرت از دولت یا نهاد قدرت به مردم، به عنوان هدف پایه ای رویکرد مشارکتی استوار است. الگوی مذکور تغییر عناصر ذهنی منظرو مردم را در فرآیند تولید فضا هدف قرار داده، منظر را حاصل مشارکت مردم و فضا برای عقب راندن نهاد قدرت از حوزه سیاست هایفضا می داند. در این الگو معیار ارزیابی کیفیت مشارکت، میزان تأثیر فرآیند مشارکت در تغییر عوامل ذهنی ادراک شهر و کاهش وافزایش سهم مردم یا نهاد قدرت در معادلات قدرت شهری دانسته شده است. در انتها بر این اساس پروژه باب الوزیر در شهر قاهره بهعنوان نمونه ای از پروژه های مشارکتی رایج با میدان تحریر به عنوان نمونه ای از مشارکت های حقیقی در مقام مقایسه قرار گرفته است.

کلیدواژه ها:

مشارکت ، سیاست ، کنشگر ، مردم ، فضا ، قدرت ، دولت