تبدیل فرم مساجد، ازشبستانی به چهارایوانی

در ایران قبل از سلجوقی، مساجد مختلفی ساخته می شوند که اغلب در ادامه راه مساجد عربی وعباسی، بصورت شبستانی می باشند. ولی از قرن پنجم هجری و در کویرهای مرکزی ایران، نقشه ایبه وجود آمد که ریشه در معماری قبل از اسلام ایرانی دارد. از این زمان به بعد گونه چهارایوانی بهعنوان نمادی از فضای ایرانی، الگوی مساجد این خطه می شود. چرا و چگونه چنین الگویی طرحمساجد شبستانی عباسی را متحول می سازد؟ این مقاله ضمن بررسی این تغییرات و علل آنها، بهبررسی نظریات مطرح در اینباره می پردازد.از جمله مواردی که در این مقاله به عنوان علل این تحول مورد بحث قرار گرفته، نا بسامانی هایالگوهای پیشین و تشخیص و بر طرف کردن آن ها توسط ایرانیان، تناقضات اجتماعی و فرهنگی بینحکومت های عباسی و ملت ایران، مبارزات سیاسی و فرهنگی فرهنگیان ایران و دلائل مذهبی و فرقهای هستند که به تفضیل مورد بررسی قرار خواهند گرفت