درآمدی بر تاریخ ذهنیت عامه در معماری ایران

آثار که از معماری گذشته ایران به جای مانده، گنجینه های ارزانی معماری ایران است، اما این آثار، نماینده تام معماری نیست که در طی سده ها در این سرزمین تحقق یافته است. بیشتر آنچه از بناها به دست ما رسیده آثار فاخر و شاهانه است و از طریق این آثار، به دشواری می توان به بخش اعظم معماری ایران - معماری عموم مردم - پی برد. از این گذشته، آثار معماری نتیجه نهایی مسیر معماری است. معماری فقط اثر معماری نیست، اندیشه ها و خیال های معماری، پسند و ذوق فردی و جمعی،مسیر طراحی و ساخت، آموزش معماری، حرفه و نظام صنفی معماری، بانیان و حامیان معماری، معماران و کارگزاران معماری همه در این مسیر دخیل اند و شناخت معماری مستلزم شناخت این ها نیز می باشد. پس برای فهم معمار دیگه مردم، باید علاوه بر بناهای ایشان، از پندها و اندیشه هایشان درباره بناها و همه وجوه دیگر معماری هم با خبر باشیم . یکی از وظایف تاریخ پژوهش معماری ایران جستن راه هایی برای پی بردن به جنبه های از معماری ایرانی است که روزگار از ما پنهان داشته است، راه هایی که به واسطه آن به معماری عوام، یا نسبت های عوام با معماری فاخر، پی ببریم. در روزگار ما، در دیگر حوزه های تاریخ نویسی و تاریخ پژوهشی، کسانی در صدد برآمدند تا تاریخ مبتنی بر زندگی اشراف و اعیان و پادشاهان را کنار بگذارند و از خلال یافته ها و دانسته های تاریخی، به شناخت زندگی و اندیشه عامه مردم بپردازند و برای این منظور، رویکردهایی پیش نهاده اند.یکی از این رویکردها، (تاریخ فرهنگی) است و یکی از شاخه های آن (تاریخ ذهنیت) و (تاریخ نگرش عامه) است. هدف از این مقاله گشودن باب مطالعه تاریخ ذهنیت عام در معماری ایران است. بدین منظور، نخست تاریخ ذهنیت، ماهیت و سیر تکوین و تحول آن را به اجمال معرفی می کنیم سپس امکانات آن را برای مطالعه تاریخ معماری ایران، بررسی و منابع آن را معرفی می کنیم آنگاه نمونه ها و موضوع ها و منابعی برای آزمودن این شیوه تاریخ پژوهشی در معماری ایران پیش می نهیم.

کلیدواژه ها:

تاریخ معماری ایران ، رویکردهای تاریخ نویسی ، تاریخ ذهنیت ، تاریخ فرهنگی ، معماری عامه