هنر و صنعت سفالگری تبرستان کهن: مطالعه ی موردی سفال نوع آمل

سفال، فراوانترین دادهای است که در طول تاریخ به اشکال مختلف، گاهی بدون تغییر و گاه با اندکی تغییر تولید شده و مورد استفاده ی بشر قرار گرفته است. در میان این سفالینه ها گونه های ویژه ای یافت می شوند که شاخصه ی یک دوره ی خاص بوده اند. بنابراین نوع گل سفال، روش ساخت، فناوری های تولید، روش تزئین و تکنیک پخت سفالها متفاوت و متنوع بوده است. از آنجایی که این نوع سفال ها دارای تاریخچه و منشأ فرهنگی و فنی خاص خود هستند، ابزار مهمی برای شناخت ویژگی های اجتماعی، اقتصادی، تاریخی و اعتقادی جوامع محسوب می گردند. منطقه ی طبیعی فرهنگی شمال ایران یکی از مناطق مهم در فلات بزرگ ایران است که از دیرباز هنر و صنعت سفالگری در آن شکل گرفته و در طول دوران پیش از تاریخ و دوره های تاریخی گسترش یافته است. تبرستان کهن از مناطق مهم این منطقه ی بزرگ است که تنوع فناوری سفالگری را در طول تاریخ به خود دیده است. یکی از انواع سفالهای مهم در تاریخ سفالگری بشر که در این منطقه نیز رایج بوده، سفال نوع کنده زیر لعاب است. این سفالینه در میان هنرشناسان به سفال اسگرافیاتو نیز شهرت دارد. در سده های چهارم و پنجم هجری، گونه ای از این سفال در مناطقی از ایران، نظیر زنجان، ری، کردستان و آمل ساخته می شده است. از آن جائی که این سفال بر اساس مطالعات باستان شناسی و تاریخی برای اولینبار در محوطه های باستانی آمل شناسائی شد به نام سفال کنده زیر لعاب نوع آمل شهرت جهانی پیدا کرده است. هدف اصلی نگارندگان مقاله، معرفی سفال مزبور و بررسی سیر تاریخی و تغییر و تحول فنی آن میباشد. به علاوه، نوع تزئینات و روش های پخت آن نیز مورد توجه است. این سفال را می توان در سایر نقاط ایران با ویژگی های محلی مورد شناسائی قرار داد. این سفالینه از نظر زیباشناختی از سفالهای کنده و منقوش هم عصر خود تأثیر پذیرفته و بر روی آنها تأثیر برجای نهاده است و لذا یکی از گونه های مهمی است که در شناخت تاریخ سفالگری ایران، نقش بارزی دارد. بهره گیری از جنبه های نوآورانه و مبتکرانه ی این سفال امکانپذیر است. آشنائی بیشتر با آن از نظر تاریخی، فنی و تزئینی میتواند فرصت مطلوبی را در اختیار هنرمندان معاصر قرار دهد تا به بازتولید این گونه ی تاریخی بپردازند.

کلیدواژه ها:

سفالگری کهن ، سفال تبرستان ، سفال کنده ، سفال اسگرافیاتو ، سفال کنده ی آمل ، زیباشناختی سفال کنده ، سفالگری ایران ، محوطه های باستانی مازندران