کاروان سراها: بناهای فراموش شده

ایران به عنوان چهار راه شرق و غرب، در طی هزاران سال گذرگاه کاروان های تجاری و مسافرتی بوده است و به دلیل همین موقعیت جغرافیایی حساس، برقراری امنیت راه ها و آسودگی خاطر کاروانیان همواره از دغدغه های حاکمان بود که در نهایت به ساخت مکان هایی برای اسکان مسافرانانجامید. امروزه مکان های مزبور را با عنوان کاروان سرا می شناسیم البته می دانیم چاپارخانه، کاروان سرا، رباط و خان که در دوران مختلف بنا شدند همگی کارکرد مشابهی داشتند و تنها به علت تفاوت دوره ساخت، نام ها و شیوه معماری آن ها متمایز از یکدیگر بود. به گفته پوپ طرح اصلی کاروان سراهای ایرانی همواره ثابت بوده و تفاوت ها اندک و جزیی است. ساختار بنا را برج ها، اتاق های کوچک، حیاط اصلی و اصطبل و آب انبار تشکیل می دهند.پیش از اسلام: هخامنشیان و ساسانیان و پس از اسلام: سلجوقیان و صفویان در برپا کردن کاروان سرا سرآمد بودند، هرچند دولت های دیگر نیز بی اعتنا به این مهم نبودند. در عصر جدید، دولت قاجار با رویکردی متفاوت و صرف هزینه هنگفت به بازسازی کاروان سراهایی پرداخت که تا آن زمان مورد استفاده بودند سپس به دنبال ورود وسایل نوین حمل و نقل، احداث راه های جدید و در نتیجه سهولت مسافرت، کاروان سراها کارکرد و اهمیت خود را از دست دادند. عدم توجه به این نوع میراث فرهنگی مادی }به جهت ارزش معماری و قدمت{ و معنوی }از لحاظ سنت ادبی و شفاهی{، در دهه های اخیر، به ویرانی بیشتر آن ها منجر شده است. پژوهش حاضر به شرح سرگذشت کاروان سرا در گذر تاریخ و شرایط فعلی کاروان سراهای تاریخی مشهور می پردازد و نمونه های موفق در بازسازی و حفاظت جهت ارائه راهکار معرفی می شوند. یافته های پژوهش از طریق مطالعه اسنادی و بررسی میدانی گردآوری شده است

کلیدواژه ها:

ایران ، میراث فرهنگی ، معماری ، کاروان سرا